5 gekke feiten over broeden

Een ei bevruchten gaat er op zijn zachtst gezegd apart aan toe bij vogels, want 97 procent van de mannetjesvogels heeft geen penis. Het sperma komt bij het paren uit de cloaca. Dat is een soort multifunctionele opening waar urine en ontlasting tegelijk uitkomen, en dus ook sperma.

Ooit hadden vogels wel een uitwendige penis. Maar die bracht alleen maar extra risico’s met zich mee: hij raakte makkelijk beschadigd en leverde bij zwemmen of vliegen ongewenste weerstand op. Nu doet het merendeel van de vogels het dus zonder.

Paren zonder penis, hoe gaat dat dan? Samengevat: stuntelig en kort. Het mannetje houdt zich in evenwicht door het vrouwtje in de nekveren te pakken en snel met zijn vleugels te flapperen. Het vrouwtje buigt haar staart opzij, het mannetje klapt de zijne omlaag om de cloaca's tegen elkaar de brengen en, klaar. Het is een wankel standje, vooral voor steltlopers.

Normaal gesproken bouwen vogels een nest voordat het vrouwtje haar eieren legt. Wel zo handig. Veel vogels leggen met zonsopkomst - denk aan de kakelende kippen bij het krieken van de dag - en zoeken daarna opgelucht voedsel.

Maar het gaat wel eens mis, bijvoorbeeld als een nest wordt vernield. Het vrouwtje kan dan zo omhoog zitten met haar ei, dat ze het wel móet leggen. Vaak zomaar ergens, op een grasveldje ofzo, waar het gewoon blijft liggen. Hopelijk een lekker hapje voor iemand, dan was het niet helemaal voor niets.

Veel fijner natuurlijk als je wel je ei kwijt kan. Hier komt ongetwijfeld ook het spreekwoord 'zijn ei kwijt kunnen' vandaan. Dat betekent dat iemand zich (creatief) kan uiten.

Nauwelijks uit het ei en dan zelf al gaan broeden: na zes weken! Verschillende soorten uit de kwartelfamilie presteren dit. Het is onvoorstelbaar. Het tegenovergestelde, de hoogste leeftijd om met broeden te beginnen, hebben de grotere albatrossen: tussen de zes en tien jaar. De gemiddelde zangvogel in de tuin broedt als hij één jaar is.

Om uit het ei te komen heeft een kuiken gereedschap nodig: de eitand en de bevrijdingsspier. De eitand is een uitsteekseltje aan de snavel en de bevrijdingsspier zit aan de achterkant van de schedel van een ongeboren kuiken.

Wanneer het jong er klaar voor is, drukt het zichzelf naar de stompe kant van het ei, want daar is een ruimte met lucht ontstaan: de luchtkamer. Het jong kraakt de schaal met de eitand en de kracht van de bevrijdingsspier. Dan gebruikt hij zijn poten om zich in het ei rond te draaien, waardoor scheurtjes in de schaal ontstaan. Meestal duurt het uitkomen wel een paar uur. De eitand valt na enkele dagen van de snavel.