Lichtpuntje voor de zomertortel

De zomertortel is een prachtig getekende duif die een heerlijk koerend geluid kan voortbrengen. Wie het hoort en van vogels houdt, wordt er spoorslags gelukkig van. Zomertortels zijn onze enige duiven die de winter buiten Nederland doorbrengen. Ze trekken in september-oktober weg in zuidwestelijke richting, via West-Frankrijk en het Iberisch schiereiland naar de Sahel-zone in West-Afrika. De andere Nederlandse duivensoorten blijven in ons land. Eind april of begin mei keren de zomertortels dan weer terug in Nederland. Er leven nog enkele honderden broedparen bij ons (schatting 2018-‘20: 600-900).  

De zomertortel broedt in bosranden, kleinschalige landschappen met verspreid staande bomen en bosjes, heggen, houtwallen en grote, lommerrijke erven. Z’n voedsel zoekt de zomertortel op allerlei zadenrijke plekken met lage, ijle vegetaties, zoals wegbermen, toevallig onkruidrijke akkers en overhoekjes, rommelige boerenerven, kippenrennen en graanstoppels. Op het menu staan bijna uitsluitend zaden, maar ze eten sporadisch ook insecten. 

Al tijdenlang nemen de aantallen zomertortels in heel West-Europa enorm af. Sinds halverwege de jaren '70 van de vorige eeuw is de afname zelfs meer dan 85%. Voornaamste oorzaken: intensivering van de landbouw en de jacht in landen rondom de Middellandse Zee. Nog niet zo lang geleden werden er elk jaar (!) honderdduizenden zomertortels afgeknald. Dan gaat het hard.

Het lichte herstel van de zomertortel, vooral in zuidelijk Europa, is een direct gevolg van een Europees Actieplan om de zomertortel er weer bovenop te helpen. Dit actieplan is door onze Engelse BirdLife Partner, de RSPB, opgesteld, in opdracht van de Europese Commissie. Het aan banden leggen van de voorheen excessieve jacht op de zomertortel was een belangrijk onderdeel ervan. Dit heeft er uiteindelijk in geresulteerd dat er een wetenschappelijk advies kwam om de jacht langs zowel de westelijke (o.a. Frankrijk/Spanje) als de oostelijke trekroute (o.a. Malta, Griekenland, Bulgarije, Roemenië) in ieder geval tijdelijk te staken.

Helaas werd dit advies alleen in de westelijke route daadwerkelijk opgevolgd. Maar daar is nu dus ook voor het eerst in jaren iets van herstel te zien. In de oostelijker route is daar nog geen sprake van, al is het bemoedigend dat Oostenrijk nu ook heeft besloten om komend najaar de jacht helemaal te sluiten.

In Nederland ging Vogelbescherming aan de slag met het Europees actieplan om zomertortels te beschermen. Zo faciliteren we al enkele jaren het bijvoeren van zomertortels als noodmaatregel uit het actieplan. Dankzij bijvoeren door enthousiaste vrijwilligers kregen zomertortels op de weinige plekken waar ze nog voorkomen in Nederland extra voedselhulp – iets wat in Engeland goed heeft gewerkt. Ook in ons land maken de zomertortels goed gebruik van zulke voerplekken. Dank aan iedereen die hier aan bijdraagt!

Verder zijn we nauw betrokken bij zenderonderzoek naar de voedselecologie van zomertortels in Zeeland en de effectiviteit van speciaal voor zomertortels aangelegde onkruid- en zadenrijke voedselveldjes. Een rapportage hierover volgt nog, maar het verbeteren van het voedselaanbod voor zomertortels via die voedselveldjes blijkt nog niet zo eenvoudig. Niet de gehoopte uitkomst, maar zonder onderzoek – mede gefinancierd door leden van Vogelbescherming – was deze broodnodige informatie niet voorhanden.

Jules Bos van Vogelbescherming heeft het vermoeden dat de excessieve jacht zoals die tot enkele jaren geleden bestond de voornaamste ‘drukfactor’ is, ofwel de belangrijkste reden waarom de aantallen in ons land zo enorm zijn afgenomen. Dus hij reageerde verheugd op de melding van BirdLife, dat in de westelijke trekroute nu een lichte opleving van de aantallen te zien is. Hij plaatst wel enige kanttekeningen.

Bos: “Voor ons is de hamvraag óf en wanneer wij hier in Nederland iets gaan merken van het stopzetten van de jacht in Zuidwest-Europa. Gaat zich dat ook vertalen in meer Nederlandse broedgevallen? Daarvoor is het geconstateerde herstel nu nog wat pril, maar op termijn misschien wel? Een zorgpunt is wel dat, nu er sprake lijkt te zijn van enig herstel, de juridische basis onder het stoppen van de jacht meer onder druk komt te staan. Onder druk van politieke lobby komt dan openstelling van de jacht helaas mogelijk ook weer in beeld. Maar dé grote winst van het actieplan is dat de jacht in Zuid-Europa nóóit meer zal terugkeren naar het niveau zoals dat voor 2020 bestond met het afschieten van naar schatting 1 miljoen zomertortels per jaar.”

“Laat duidelijk zijn dat wij tegen de jacht op zomertortels zijn. Die zomertortels zijn prachtige vogels en berokkenen niemand schade. En, ze zijn van ons allemaal! We vragen ons af waaraan jagers eigenlijk het recht ontlenen om deze vogels uit de lucht te knallen. Maar laten we nu vooral even blij zijn met dit nieuws. Zo vaak is er niet iets positiefs te melden over aantallen zomertortels.”