Korhoenders: toen en nu

Midden jaren zeventig van de vorige eeuw reden mijn kersverse echtgenote en ik elk voorjaar naar de Kleine Oisterwijkse Heide om getuige te zijn van het spectaculaire baltsgedrag van korhoenders. Als hoogtepunt staat 17 april 1977 in mijn dagboek genoteerd. Twee gitzwarte hanen draaien aan de rand van een heideveld rondjes om elkaar heen. Met sissende en koerende geluiden proberen ze elkaar te imponeren. Ze spreiden hun zwarte liervormige staart en tonen hun helderwitte onderstaart. De felrode kamvormige wenkbrauwen lichten op als mistlampen. Vanuit enkele nabij staande berken, neemt een viertal hennen dit schouwspel waar.

Korhoenders waren in die tijd schaars, maar niet zeldzaam. Aan het begin van de Tweede Wereldoorlog werd de totale populatie in Nederland op 15.000 exemplaren getaxeerd. Eind jaren zeventig zijn dat er nog een droevige 450. Belangrijkste oorzaak? Het verdwijnen van de broedbiotoop door de opkomst van de intensieve landbouw. Hierdoor verdwijnen kleinschalige akkertjes, vergrast de heide en zijn er minder insecten. Dit alles leidt tot teloorgang van de soort. Van de korhoenbolwerken in de provincies Noord-Brabant, Overijssel en Drenthe blijft uiteindelijk alleen Nationaal Park Sallandse Heuvelrug over.

Vele maatregelen volgen, maar de afname gaat door en uiteindelijk resteert in 2012 nog slechts één eenzame haan. Op hoog ministerieel niveau wordt besloten om korhoenders vanuit Midden-Zweden bij te plaatsen. Jaarlijks worden daar duizenden korhoenders geschoten, zodat het wegvangen van enkele exemplaren geen effect zal hebben op de populatie aldaar.

Met de nodige vergunningen en dankzij internationale samenwerking mogen vijf jaar achtereen jaarlijks maximaal 25 korhoenders gevangen worden en op de Sallandse Heuvelrug worden uitgezet. Eerst lijkt het experiment aan te slaan en gaan de meeste hennen over tot eileg. De meeste kuikens worden echter niet ouder dan tien dagen, door gebrek aan voldoende insecten.

Dat is er sindsdien niet beter op geworden en Nederland blijft ongeschikt voor korhoenders.

Komend voorjaar ga ik opnieuw op pad om te genieten van de korhoenderbalts. In plaats van naar de Kleine Oisterwijkse Heide, reis ik naar Midden-Finland.

Voor ons vertrek komen we in contact met Mikko Oivukka, eigenaar van Kuusamo Nature Photography. Zijn bedrijfje verhuurt onder meer fotohutten bij baltsplaatsen van korhoenders. Bij hem zijn we dus aan het goede adres. Voordat we het veld ingaan vertelt hij dat heel Finland zo’n, 20.000 broedparen telt. Dat is ook voor een land dat acht keer groter is dan Nederland; héél veel. Alleen al de gemeente Kuusamo, qua oppervlakte vergelijkbaar met de provincie Gelderland, telt een paar duizend korhanen. Mikko Oivukka: “We hebben nog steeds veel korhoenders, maar hun aantallen gaan achteruit. Dat heeft verschillende oorzaken, zoals predatie door vossen, wasbeerhonden, nertsen en haviken.”

“Ook wordt er op korhoenders gejaagd,” gaat Mikko verder. “En dan de klimaatverandering. De laatste jaren hebben we vaker erg koude en natte zomers. De jonge kuikens vinden dan minder insecten, zodat een aantal niet groot komt. Gelukkig kunnen we nog op veel plaatsen genieten van hun indrukwekkende baltsgedrag.”

Onze verwachtingen voor de volgende dag zijn hoog gespannen. We ontmoeten elkaar om 03.00 uur in de nacht bij een pompstation buiten het centrum van Kuusamo. In het pikkedonker rijden we achter Mikko aan naar een veengebied met heide en weilanden. Het landschap ligt verborgen onder een pak sneeuw van een halve meter dik en de thermometer geeft minus 15 graden aan. In het duister ontwaren we een achttal fotohutjes, die in linie staan opgesteld. Ons hutje biedt net ruimte aan twee personen. We installeren ons, brengen de fotoapparatuur in gereedheid en het wachten begint. De klok geeft 04.00 uur aan.

Na ongeveer een uur wachten lost de duisternis langzaam op. In het vroege schemer ontwaren we een zwarte Barnevelder grote kip. Al gauw worden het er twee, tot zich uiteindelijk zeven korhanen op het strijdtoneel begeven. Met deftige passen stappen de vogels om elkaar heen. De zwarte liervormige staart gespreid en de witte onderveren als een plumeau ten toon gespreid. Inderdaad heeft dat wat weg van een kanten onderbroek. De vogels sissen, koeren en springen een halve meter van de grond. Soms gaan ze elkaar te lijf, maar nooit wordt het een gevecht op leven en dood. Het blijft bij imponeren. Twee bruine korhennen bekijken de machomannen van een afstand en worden er niet koud of warm van.

Als om 05.30 uur de zon opkomt krijgt het gehele decor een gouden randje. De vogels gaan nog een tijd door, totdat de zon boven de bomen piept. Het lijkt alsof de schijngevechten het daglicht niet kunnen verdragen en de vogels vliegen tegelijkertijd op. Ze strijken neer in de kruinen van de berkenbomen langs de rand. Enthousiast beginnen ze zich tegoed te doen aan de knoppen. Hun belangrijkste voedsel in de wintermaanden. Als we zeker weten dat er geen korhoen meer in de buurt is, verlaten we om 08.30 uur ons hutje. Tot op het bot verkleumd, maar als een kind zo blij om getuige te zijn geweest van dit onvergetelijke schouwspel.