Boekentip: Boer doet leven

Na zestien jaar over de vloer bij boeren (die vrouwen zoeken) was ook Yvon Jaspers om. Ze reist nu Europa af voor de verhalen van boeren die het anders doen; extensiever, in kringloopsystemen, met lokale afzet, kunstmest- en gifvrij. Buitenland is natuurlijk leuk voor de kijker, maar in ons eigen kleine land zijn tientallen aansprekende voorbeelden te vinden van ondernemende én ideële agrariërs.

Niks geen watjes of zwevers: dat laat het boek Boer doet leven onweerlegbaar zien. Twintig boerenkoppels showen in evenzoveel mini-reportages hun bedrijf, hun visie en idealen, hun tegenslagen en successen. Als je dit boek uit hebt – waar je steeds gretiger in gaat lezen – verlang je naar een eigen boerderij, met mooie koeien, vrije varkens en kippen, een idyllisch erf en een eigen winkel met streekproducten. Vogels ook, want daar hebben al deze boeren het land van vol. Alleen: da’s maar de helft van het verhaal.

We kunnen er echt niet meer omheen: het is droevig gesteld met de Nederlandse natuur. Dramatisch eigenlijk… En de doorgeschoten agrarische sector is daar voor een groot deel debet aan: overmatige stikstofuitstoot, vergiftigd bodemleven, biodiversiteit op een dieptepunt en het landschap uitgekleed.

Het zijn niet alleen bureaugeleerden en Groenen die roepen om een omslag, om een nieuwe, duurzame en gezonde voedselproductie. De sterkste pleitbezorgers zijn zelf boer.

Zoals de twintig in dit boek dus. Hun achtergronden lopen uiteen van kunstenaar, landschapsarchitect en pensioenadviseur tot vierde generatie melkveehouder. Hun bedrijven zijn al even divers; de Fruittuin van West (Amsterdam) met ruim een miljoen omzet en het Gelderse ‘kippenwalhalla’ tot een Zeeuws voedselbos en zelfredzaam melkvee in Friesland. Sommigen realiseerden totaal nieuwe concepten, anderen bleven heel traditioneel. Maar allemaal deden of doen ze de gifspuit en de kunstmest de deur uit. Ze laten de natuur weer het werk doen bij het weren van plaaginsecten of schimmels. En ze keren hun grond niet meer ondersteboven, zodat het kostbare bodemleven zich kan ontwikkelen.

Als de boeren de twee auteurs van het boek – gelauwerde journalisten – rondleiden over hun landerijen gaat het verhaal vaak meer over de kwaliteit van het landschap dan over tonnen aan oogst of hectoliters melk. Want één ding hebben deze vaak heel verschillende ondernemers gemeen, buiten hun duurzame bedrijfsvoering; de liefde voor het landschap zoals het was vóór de ruilverkaveling, vóór de vergiftiging van de bodem, vóór de vernietiging van de biodiversiteit. En in het herstel van dat aangename landschap, waarin veel met veel samenhing, steken ze veel energie, ‘vrije’ tijd en eigen geld. Hun zorg en liefde voor gewas en dier reikt tot ver over de grenzen van het eigen bedrijf. ‘Hoor! Een kneutje!’ en ‘Kijk, een toom patrijzen.’ Allemaal houden ze van ‘hun’ vogels, die barometers van gezonde, veerkrachtige natuur.

Maar er is dus ook de andere helft, die keerzijde in de twintig verhalen. Die gaat over tegenslag en uitgesproken tegenwerking, over uitsluiting en afwijzing. De Grote Vrienden van het boerenbedrijf zijn de bank en de zuivelcoöperatie, de bedrijfsadviseur, de gewasbeschermer en kunstmestverkoper, de zaadhandelaar en ongetwijfeld nog een handvol belanghebbenden. ‘Erfbetreders’ noemen boeren die adviseurs. Ze kunnen je allemaal precies vertellen hoe je je bedrijf moet runnen en dat doen ze ook nadrukkelijk.

De meeste boeren die hun verhaal in dit boek doen, hebben de erfbetreders laten weten dat ze wel weg kunnen blijven. Veel adviseurs belijden met de mond vernieuwing, verduurzaming en respect voor de natuur. Maar als puntje bij paaltje komt zijn ze niet bereid deze ‘boeren van de toekomst’ daarin te steunen. De boeren op hun beurt hebben laten zien dat ze het ook heel goed redden zonder erfbetreders.

Na decennia van aarzeling lijkt er nu ineens vaart te komen in de belangstelling van jonge boeren en consumenten voor duurzame voedselproductie. Niemand gelooft dat die de conventionele manier van boeren zal verdrukken. Maar dat hoeft misschien ook niet. Uiteindelijk gaat het om gezond evenwicht.

Landschapsarchitect Berno Strootman, tot eind 2020 Rijksadviseur voor het Landschap, nam het initiatief voor dit boek. Journalisten Caspar Janssen en Jantien de Boer schreven de interviews. De rijke hoeveelheid vaak amusante foto’s is van Harry Cock en Sarah Wong.