Wij beschermen schoonheid

‘Waarom is het beschermen van vogels belangrijk?’ Deze vraag roept bij beschermers, vogelaars of natuurliefhebbers gemakkelijk irritatie op. ‘Daarom!’ zou je wel willen uitschreeuwen. Maar dat doe je niet. Je houdt je in en brengt een verhaal over hoe belangrijk natuur en ecosystemen zijn voor de planeet, de economie en ons welzijn. En dat vogels een indicator zijn van die ecosystemen. Misschien voeg je er, enigszins beschaamd, aan toe dat je vogels gewoon mooi vindt. Maar waarschijnlijk niet.

Schoonheid, het is een moeizaam begrip. In de biologische wetenschap afgedaan als subjectief en antropogeen, in de filosofie als oppervlakkig en irrationeel. Maar ten onterechte. Ook Darwin wist dat al; zijn theorie over partnerkeuze draait juist om schoonheid. Soortvorming door evolutie van beste aanpassing (fittest) is inmiddels mainstream in ons gedachtengoed. Maar waarom is de schoonheid verdwenen uit Darwins erfenis? Het antwoord: vanwege de ongelijkheid tussen man en vrouw.

Dat moet even uitgelegd, beginnend bij de vraag ‘Waarom zijn mannetjesvogels meestal mooier dan vrouwtjes?’ Darwin zegt: ‘Omdat de vrouwtjes kiezen wat ze mooi vinden.’ Seksuele autonomie van vrouwelijke organismen?? Onacceptabel in de Victoriaanse tijd! Dit aspect van Darwins werk werd dan ook gauw onder het vloerkleed geveegd. En daar is het nog maar heel recent weer onder vandaan gehaald.

De Amerikaanse professor en vogelaar Richard Prum schreef er een prachtig boek over: ‘The evolution of beauty’. Hij zet uiteen dat vrouwelijke keuze de schoonheid van verenkleed, zang, balts en zelfs architectuur (denk aan de prieelvogels van Papua Nieuw-Guinea) van mannetjesvogels tot adembenemende hoogte opstuwt. En, zoals ook Darwin al vermoedde, een mooi uiterlijk staat niet per se garant voor innerlijke kwaliteiten – zoals de hedendaagse (mannelijke?) biologen dat vaak uitleggen. De vrouwelijke keuzes kunnen daarom leiden tot een uiterlijk dat in tegenspraak lijkt met optimaal overleven. Gewoon omdat de vrouwen het mooi vinden. Toen ik dat las, dacht ik aan mijn waarneming van een man Hanenstaartwidavink (Long-tailed Widowbird) in Kenia; met zo’n bizarre staart dat je bijna niet kunt vliegen, ben je inderdaad een makkelijke prooi voor roofdieren. Maar kennelijk weegt dat op tegen het succes in de voortplanting. Zo sterk is de kracht van de voorkeur van vogelvrouwtjes.

En gelukkig maar. Want daarom kunnen wij genieten van de schoonheid van vogels. En laten we de vogelvrouwtjes dus ook de eer geven die ze toekomt, want dat verdienen ze.
‘Schoonheid is alleen maar de belofte van geluk’ schreef de filosoof Alexander Nehamas. Volgens hem bevat schoonheid altijd een deel mysterie; een irrationele belofte van iets beters. Iets dat het leven de moeite waard maakt. Hopelijk durven we op de vraag ‘Waarom is het beschermen van vogels belangrijk?’ ook eens een ander antwoord te geven: ze zijn mooi, ze maken het leven de moeite waard. Wij beschermen schoonheid!