Fiddlers on the roof*

Spreeuwen zingen niet alleen in het voorjaar, maar ook in de nazomer en herfst. Dit jaar zag ik ze weer vanaf 24 augustus. Ze bezochten nesten; er werd zelfs gesleept met nestmateriaal. Vooral op zonnige ochtenden was druk gekweel te horen. Op daken en vanuit dakgoten klonk bij vlagen het hoogste lied. Nauwelijks ontwikkelde keelveren werden opgezet; her en der wapperden sommige mannetjes zelfs al zingend met hun vleugels. Beetje vreemd gezicht in dat winterse verenkleed. Maar deze spreeuwen lijken toch echt te adverteren op de huwelijksmarkt. ‘Matchmaking fiddlers on a roof’ zijn ze, het naderende, onzekere winterhalfjaar ten spijt.

Mijn spreeuwenkennis opfrissend kwam ik uit bij een artikel van Rob Bijlsma**. Tussen 1990 en 2006 legde hij het najaarsgedrag van spreeuwen in het Wapserveld (Drenthe) vast. De start van de herfstzang viel gemiddeld op 16 september. De vogels waren gemiddeld genomen op 25 oktober weer vertrokken.

Bijlsma’s telreeks stopt in 2006. Vanaf dat jaar verdwenen de spreeuwen als broedvogel en nazomergast uit zijn ‘homepatch’. Als mogelijke verklaringen voor het lokale verdwijnen noemt hij de toegenomen afstand tussen slaap-/broedplaatsen en foerageergebieden en/of een afname van het voedselaanbod. Aan het slot van zijn artikel roept Bijlsma op echte metingen aan het voedselaanbod te gaan doen.

Voedselonderzoek doen is nog niet zo eenvoudig, want spreeuwen hebben een gevarieerde menukeuze, die ook nog eens verandert in de loop van het jaar. In het broedseizoen vormen insecten en hun larven het hoofdbestanddeel. Buiten het broedseizoen domineren vruchten, zaden en granen hun dieet. Ook op voertafels zijn ze nogal eens te vinden.

Dat er wat aan de hand is met de insectenstand qua soortenrijkdom en biomassa zal weinigen ontgaan zijn. Het onderwerp haalde de afgelopen jaren zelfs de voorpagina’s van kranten en nieuwsrubrieken in binnen- en buitenland.

Op 12 november promoveerde Caspar Hallmann cum laude aan de Radbouduniversiteit op het proefschrift ‘A tragedy of the common, wild bird and insect decline in the current era.’ Op de voorzijde van zijn ‘boekje’ prijkt een spreeuw. Eén van de insectenetende vogelsoorten waarvoor hij met zijn kompanen in een spraakmakend Nature-artikel (2014) een negatief verband legde tussen regionale broedvogeltrends en bepaalde concentraties van het gewasbeschermingsmiddel imidacloprid in het oppervlaktewater.

Hun volgende analyses van langjarige – mede door vrijwilligers verzamelde – monsters van insectenvallen en systematische tellingen van nachtvlinders, kevers en zweefvliegen toonden o.a. forse afnames tot zo’n 75% in drie decennia aan. De dalende broedvogeltrend en veranderingskaarten van de Vogelatlas laten zien dat er veel minder plaats is voor spreeuwen in ons land. Ik vind dat jammer; van die muzikale fiddlers willen we met elkaar toch overal kunnen genieten?

Alle foto's: Jouke Altenburg

* Fiddler on the roof is de Engelstalige titel van de musical Anatevka (1964), gebaseerd op de roman Tevye en zijn dochters (of Tevje de Melkboer & andere verhalen) van de Russisch-joodse schrijver Alejchem (1894).

** R.G. Bijlsma. Paarsgewijs en solitair overnachten van Spreeuwen Sturnus vulgaris buiten de broedtijd (2013). Drentse Vogels 27: 101-108.