Het raadsel van de grote karekiet

"Karrekarrekiet, mijn nestje zit in ‘t riet..." zongen kinderen vroeger. De kans was groot dat ze de luide en krakerige zang van de grote karekiet meer dan eens hadden opgevangen. Nu is de ‘rietlijster’ – van boven bruin en van onderen vuilwit – nog maar op twee plekken horen. De Loosdrechtse Plassen en de noordelijke Randmeren zijn de laatste bolwerken.

Krassen en krijsen

Jac. P. Thijsse omschreef in Het Vogeljaar het gezang van de grote karekiet zo: "Hun zang doet zeer dikwijls denken aan de geluiden van wind en water en ‘t riet. (…) Zijn stem is veel krachtiger en voller [dan die van de kleine karekiet] en hoewel zijn lied hetzelfde armoedige rhytmus heeft als dat van de kleine, is het toch aangenamer om te hooren, doordat de krassende, krijschende geluiden verreweg in de minderheid zijn."

Armoedig ritme of niet, zijn Nederlandse benaming is een onomatopee: de karekiet zingt zijn eigen naam.

Oud riet essentieel

Stevig, overjarig waterriet, dat heeft de grote karekiet nodig. Hij hangt er zijn nest aan op; jong en buigzaam riet houdt zijn kunstige maar zware nest niet. En juist dat stevige dikke riet, in brede rietkragen die in diep water aan de oevers staan, is er in Nederland steeds minder.

Het vastleggen van de waterpeilen in onze moerassen en meren is een belangrijke oorzaak van het ontbreken van sterk riet. Sterk riet kan zich ontwikkelen als het water in de zomer flink zakt. Zonder deze natuurlijke wisselingenvan peil hoopt zich dood materiaal tussen het riet op, dat daardoor verzwakt en wordt verdrongen door andere planten. Oud sterk riet komt door meer zaken in de knel: soms worden rietkragen botweg verwijderd, groeien er bomen en struiken waardoor het riet verdwijnt, maar ook riet-grazende grauwe ganzen vormen een groot probleem.

Het mysterie van het winterverblijf

De grote karekiet is een trekvogel die overwintert in West-Afrika. Eind april komen hij in Nederland aan om hier zijn jongen groot te brengen. Maar wáár hij precies overwintert, en welke route de grote karekiet volgt, is vooralsnog een groot mysterie.

Een deel van de oorzaak van het zware weer waarin de soort verkeert, ligt misschien in zijn winterverblijf, of op de trekroute. In 2016 zijn zeven grote karekieten die gebroed hadden in de Loosdrechtse Plassen van een klein dataloggertje voorzien. Dit voorjaar hopen onderzoekers deze Erik, Nico, Edwin, Helga, Jasper, Peter en Tjeerd terug te vangen. Vanaf de dataloggers is zo hun reisverslag te achterhalen. Die informatie is nodig om de juiste maatregelen op de goede plekken te nemen.

Reddingsplan voor noordelijke Randmeren

Er gloort een sprankje hoop voor de grote karekiet. In het kader van het Actieplan Bedreigde Vogels startte Vogelbescherming in 2015 - samen met de Werkgroep Grote Karekiet Vechtplassen - een reddingsplan in de Loosdrechtse Plassen.

Op enkele plekken werden rietkragen hersteld, bomen verwijderd en gaasrasters geplaatst die het riet tegen recreanten en ganzen moesten beschermen. Omwonenden werd de kwetsbaarheid van deze parel der plassen duidelijk gemaakt.

Met resultaat: in 2016 nam het aantal grote karekieten er voor het eerst sinds land niet verder af. Maar we zijn hier nog niet klaar. En we willen ook dat andere bolwerk veiligstellen: de noordelijke Randmeren. Naast acute maatregelen om riet te beschermen en te herstellen, zijn ook ietwat saai klinkende zaken nodig, zoals een knelpuntanalyse, onderzoek en monitoring. En ook dit jaar willen we een paar vogels een datalogger meegeven. Zonder onderzoek en analyse is het onmogelijk om effectieve beschermingsmaatregelen te nemen.

Vlaggenschip voor andere moerasvogels

Om de grote karekiet te redden als broedvogel voor Nederland, is het verbeteren en vergroten van het leefgebied noodzakelijk. Daarvan profiteren ook andere bedreigde moerasvogels: de roerdomp en het porseleinhoen, net als zwarte stern, woudaap en baardmannetje.

Stelt u zich voor over een paar jaar: schoolkinderen in bootjes, kijkers in de aanslag. De slaap nog in de ogen, want het is half zeven ’s ochtends. Dan, plotseling: karre-karre-kiet-kiet-kiet-tjek-tjek-krr-krr… Twintig kijkers worden gericht op de stevige stengels riet aan de oever. Het geduld van de kinderen is beloond, er klauteren grote karekieten "aan de dorre stengels op en neer, steken hun spitsen kop in den wind en fluiten, trillen en orgelen mee…"