Door het oog van de naald: roofvogeltrek in Georgië

Een jaar geleden bracht ik een paar weken door in Noordoost-Turkije en West-Georgië, als onderdeel van een reportage over illegale vogeljacht. Ik was zó onder de indruk van wat ik er zag, dat ik besloot om terug te gaan, met zoveel Nederlandse vogelliefhebbers als we bij elkaar konden krijgen. Want roofvogeltrek in Batumi is zó spectaculair, dat moet je meegemaakt hebben. Batumi hoort op de bucket list van elke natuurliefhebber.

^{Arenden en zwarte wouwen cirkelen op opstijgende warme lucht (thermiek) boven een heuveltop en verdwijnen in de bewolking.}

Voor het groepje Vogelbescherming-leden dat mee op reis was, waren de arenden een van de hoogtepunten. Net als voor mij zelf. We hadden geluk: een week eerder waren anderen getrakteerd op een week aanhoudende regen. Roofvogels werden door een slechtweerfront tegengehouden, onze aankomst viel samen met een opklaring die hen massaal op de vleugels bracht. Toch moet je dan maar net op de juiste plek staan.

De tocht omhoog is met een terreinwagen goed te doen, onderweg komen we schoolgaande kinderen tegen die de tocht twee keer per dag lopend maken. Om onderaan de steile, modderige helling door een marshutka te worden opgepikt.

_{Het voortdurend omhoog turen (je wilt immers niets missen!) is vermoeiend voor de nek.}

Eenmaal boven, leidt een korte wandeling naar een heuveltop met een shelter voor slecht weer (ja, het regent veel in Georgië. En dat is maar goed ook: slecht weer ‘dwingt’ de vogels de lagere heuvels langs de kust te nemen. In plaats van op jetvliegtuighoogte over de Kaukasus te gaan.) Toen wij aankwamen, was het pad nog nat van dagenlange regenval. Maar de zon scheen, het is 10 uur in de morgen. De lucht warmt op en opstijgende lucht vormt thermiekbellen. Ze zijn het openbaar vervoer van roofvogels. In grote bellen – de Engelssprekende internationale vogelaars noemen ze kettles – winnen groepen van honderden zwarte wouwen hoogte. Om later vergezeld te worden door steppebuizerds. Dan meld zich een eerste arend. Is het een schreeuwarend? Een bastaardarend? Op deze hoogte is het niet te zien, zeker niet met mijn nog ongetrainde oog. De verschillen zijn zó subtiel, het vraagt dágenlang intensief turen naar arenden om de verschillen onder de knie te krijgen. Dagen, op een plek als deze. Een mensenleven, op elke andere plek.

^{Een zwarte wouw passeert op een steenworp afstand in prachtig avondlicht. Zwarte wouwen zijn de algemeenste doortrekkers. Je raakt zó geoefend dat je ze al op kilometers afstand leert herkennen.}

Na een paar duizend arenden (en tienduizenden zwarte wouwen en steppebuizerds) begint het te duizelen. Het is teveel, mijn hoofd heeft moeite deze aantallen te verwerken. Of is het voortdurend omhoog turen de bloedsomloop naar mijn hoofd aan het beïnvloeden? Ik houd het maar op een combinatie. Zelden zag ik zo’n indrukwekkend schouwspel. En uit de kreten van de mensen om me heen, maak ik op dat we dit gevoel delen. Zelfs vogelaars die ik bewonder omdat ze alles gezien hebben, waren sprakeloos.

We beklonken de dag aan een tafel, met Georgische overdaad geladen. De ene toast na de andere wordt uitgebracht onder leiding van de toastmaster, de tamada. Op vogels, het leven, de liefde. Vogels beschermen was nog nooit zo mooi. Het leven is goed.

^{Een wolk thermiekende zwarte wouwen schroeft omhoog en glijdt af. Hét moment om te beginnen met tellen.}

In Georgië werden we begeleid door Johannes, één van de oprichters van de Batumi Raptor Count. BRC werd opgericht door een groepje vrienden uit Vlaanderen en Nederland. De meesten studeerden iets biologisch, allen waren ze fanatiek vogelaar en niet vies van een beetje avontuur. Geruchten over een sterke concentratie passerende vogels, waarbij vogels uit een groot deel van het Oost-Europees vasteland langs de Kaukasus en Zwarte zee in een soort geografische ‘trechter’ belanden en in een dichte stroom passeren. Bij de Georgische kuststad Batumi ‘her-ontdekten’ ze deze massale roofvogeltrek. En besloten om die minutieus in kaart te gaan brengen. Intussen is BRC verantwoordelijk voor een goudmijn aan vogeltrekgegevens. Het geschatte aantal wespendieven dat ten westen van de Oeral zou leven, moest zelfs naar boven worden bijgesteld. Omdat er in Batumi meer langsvlogen, dan we het bestaan van vermoedden…

^{Op een van de uitzichtpunten in het landschap van Georgië kom je ogen tekort. Tot het moment dat de zon ondergaat is er zoveel te zien, dat het soms wat gaat duizelen.}

Maar, hoor ik u denken: dat beschermen, hoe zit dat dan? Georgië kampt met een probleem: er wordt intensief gejaagd op de doortrekkende roofvogels. Uit verveling, voor de ‘sport‘ en voor de pot. Met name wespendieven worden door een deel van de lokale bevolking gegeten. Die eten geen vlees, of zelfs kadavers, maar larven, broed en honing van wilde bijen en wespen. Ze schijnen zoetig te smaken. In een land waarin een deel van de bevolking behoorlijk self sufficient leeft, vormt de schier eindeloze stroom roofvogels een welkome bron van vlees. Batumi Raptor Count probeert, samen met de Georgische natuurbeschermingsorganisatie Sabuko, om deze jacht in te dammen. En is daarin heel succesvol: door het ecotoerisme naar Batumi te ontwikkelen, krijgen de roofvogels meer en meer economische waarde. In veel dorpen verschuift de focus nu van schieten, naar beschermen en genieten. Door af te reizen naar Georgië ben je onderdeel van deze verandering. En door af te reizen met Vogelbescherming, steun je ook nog eens direct de campagnes van deze twee goede doelen.

Ga ook mee naar Georgië

In 2017 zal het opnieuw mogelijk zijn om met Vogelbescherming (gefaciliteerd door Starling Reizen, die een grote expertise hebben opgebouwd in Georgië) naar Batumi te gaan, om van een week vol roofvogel-superlatieven te genieten.

Bijschrift foto in header:
^{Een dwergarend passeert laag tussen de heuvels. Nog geen jaar geleden zou de vogel waarschijnlijk ten prooi zijn gevallen aan illegale jagers, die elke middelgrote roofvogel ‘irao’ noemen. Slecht één soort irao wordt als eetbaar beschouwd, de wespendief. Maar determinatie gebeurt pas in de hand nadat de vogel is geschoten …}