Heggenmus
Dunnock, Prunella modularis - Heggenmussen (Prunellidae)
De heggenmus is een van de meest voorkomende broedvogels van ons land, maar toch bij velen onbekend. Dit komt door zijn verborgen bestaan in en onder struiken en heggen. Heggenmussen vliegen niet vaak en scharrelen vooral over de grond om voedsel te zoeken.
Snel naar informatie over:
Herkenning
De heggenmus heeft een onopvallend bruingrijs verenkleed. De tekening van de rug lijkt veel op die van een huismus, waarbij de heggenmus vooral te herkennen is aan de blauwgrijze kop en borst en de spitse snavel. Is vaak op de grond te vinden, waar heggenmussen als een muis op zoek zijn naar voedsel. In het voorjaar zingt het mannetje al vroeg vanaf de top van een struik of boom.
Geluid
Helder, metalig liedje.
13-14,5 cm
Ja, ik wil meer neststenen voor mussen
Leefwijze
Broeden
Broedt van eind april tot in augustus. Heeft jaarlijks twee, soms drie legsels met elk 3-6 eieren. Broedduur 11-13 dagen. Heggenmussen hebben een bijzonder liefdesleven, waarbij zowel de mannetjes als de vrouwtjes meerdere partners kunnen hebben. Het is ook geen uitzondering dat meerdere mannetjes helpen om de jongen uit een nest groot te brengen. Het nest wordt zelden hoger dan op 2 meter gemaakt in een heg of struik. De jongen zitten 11-13 dagen op het nest en worden 14-17 dagen na het uitvliegen door de ouders gevoerd.
Leefgebied
Heggenmussen zijn gebonden aan plekken met struiken en heggen. Dit kan op allerlei terreinen zijn, zoals bossen, houtwallen, tuinen, parken en kleinschalige landbouwgebieden. Ze komen dan ook in het hele land voor als broedvogels, hoewel zij in de grote open landbouwgebieden in Groningen en Friesland ontbreken. Het talrijkst zijn heggenmussen in steden en dorpen, waar zij veelvuldig voorkomen in tuinen.
Voedsel
Op het menu staan insecten, spinnen en andere kleine bodemdiertjes, die ze scharrelend op de grond bij elkaar zoeken. In de winter vullen zij dit aan met kleine zaden.
Vogeltrek
De Nederlandse heggenmussen zijn voornamelijk standvogel, maar in de winter groeit de populatie met vogels uit Scandinavië en noordelijk Duitsland. Een deel trekt door richting Frankrijk, maar een groot deel blijft ook in ons land. In het najaar is de doortrek vooral te merken in het binnenland. Trekt zowel 's nachts als overdag. Vliegt hoog, in zeer losse groepen.
Fluitend je tuin in
Verspreiding en aantal
zeer talrijke broedvogel | jaarrond aanwezig | doortrekker en wintergast in zeer groot aantal
In de 20ste eeuw nam het aantal heggenmussen in ons land flink toe, doordat het oppervlak aan tuinen sterk groeide door de verstedelijking. Momenteel is de populatie stabiel, waarbij schommelingen vooral worden veroorzaakt door erg koude winters.
Aantallen in Nederland
| Aantal broedparen | 175.000-225.000 (in 2018-2020) |
| Geschat maximum aantal overwinteraars | 300.000-600.000 (in 2013-2015) |
| Doortrekkers | 200.000-1.000.000 (in 2008-2012) |
Bron: sovon.nl
Meer weten over trends? Kijk op sovon.nl.
Waarnemingen
Bron en meer waarnemingen: Waarneming.nl
Kijktip
Is veel aanwezig in tuinen. Zingt al zeer vroeg in het voorjaar wanneer de bomen nog kaal zijn (begin februari).
In Europa
Een echte Europeaan, afgezien van een kleine populatie in Aziatisch Turkije en in Iran. Heggenmussen komen vooral voor in Midden- en Noord-Europa.
Meer informatie
Bescherming
De heggenmus profiteert van de verstedelijking, vooral van de hoeveelheid tuintjes die dit fenomeen heeft opgeleverd. Een eeuw geleden was de heggenmus namelijk nog een schaarse soort, die vooral leefde in bossen en (geriefhout)bosjes. De trend van het verstenen van tuinen doet de heggenmus echter geen goed.
Wat wij doen
Vogelbescherming promoot het vogelvriendelijk inrichten van tuinen, want in een tuin met enkel tegels en schuttingen kunnen heggenmussen (en andere tuinvogels) niet terecht. Hiervoor onderhouden wij onder meer ook een netwerk van vrijwillige Tuinvogelconsulenten, die een persoonlijk advies op maat kunnen geven om jouw tuin nog vogelvriendelijker te maken.
Wat kun jij doen
Door je tuin in te richten met struiken en heggen met daartussen wat open plekken, maak je het de heggenmus prima naar de zin. Ook help je de heggenmus door 's winters bij te voeren. Vaak pikken ze ongemerkt en letterlijk een graantje mee van slordige eters als vinken, boomklevers en andere voedertafelbezoekers. Ze scharrelen meestal op de grond onder de voedertafel. Alleen voedertafels die voldoende beschut staan, worden nog wel eens bezocht. Strooi voer onder dichte struiken of coniferen waar ze ongestoord kunnen rondscharrelen. Heggenmussen broeden niet in nestkasten.
Meer weten?
Actuele berichten
Mijn tuin een vogelparadijs
Wet- en regelgeving
De heggenmus is een beschermde inheemse vogelsoort. Net als alle andere vogels die van nature in het wild in Nederland voorkomen, zijn heggenmussen beschermd op grond van de Europese Vogelrichtlijn. De bescherming van de heggenmus wordt in Nederland geregeld door de Omgevingswet.
Algemene regels
De wet verbiedt het om zonder omgevingsvergunning voor een flora- en fauna-activiteit:
- vogels opzettelijk te doden of vangen;
- nesten, rustplaatsen en eieren van vogels opzettelijk te vernielen of beschadigen of nesten weg te nemen;
- eieren van vogels te rapen en onder zich hebben;
- vogels opzettelijk te storen;
- vogels, dood of levend, dan wel delen of producten daarvan in bezit te hebben, te vervoeren en in de handel te brengen.
Uitzonderingen op de vergunningplicht zijn opgenomen in de wet en bijbehorende uitvoeringsregelgeving. De provincie (en in sommige gevallen het Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit) kan een omgevingsvergunning verlenen die toestaat in strijd met de verboden te handelen. Daarnaast kan de provincie (en in sommige gevallen het Rijk) vergunningvrije gevallen aanwijzen. Aan beide zijn strenge voorwaarden verbonden.
De wet bevat daarnaast algemene regels voor in het wild levende vogels:
- de algemene zorgplicht die stelt dat iedereen voldoende zorg moet dragen voor de fysieke leefomgeving;
- de specifieke zorgplichten voor natuurgebieden en inheemse vogels die erop gericht zijn om nadelige effecten te voorkomen, beperken of herstellen;
- de verplichting om onnodig lijden te voorkomen bij het legaal doden of vangen van dieren in het wild;
- het algemene verbod op dierenmishandeling (Wet dieren).
Bijzondere regels
De wet biedt bescherming aan alle in gebruik zijnde nesten en rustplaatsen van vogels, inclusief de functionele omgeving om het broeden succesvol te laten zijn. De nestbescherming geldt voor alle soorten gedurende het broedseizoen en voor een beperkt aantal soorten jaarrond. Nesten van heggenmussen zijn alleen gedurende het broedseizoen beschermd. Er zijn geen natuurgebieden voor deze soort aangewezen.
Meer weten?
- Juridische bescherming van vogels
- Beschermde planten, dieren en natuur (Rijksdienst voor Ondernemend Nederland)
- Gebiedendatabase (Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit)
- Informatiepunt Leefomgeving
© Foto's: AGAMI © Illustraties vogels: Elwin van der Kolk © Video's: Natuur Digitaal