Nee, dit artikel gaat helaas niet over hoe vaak steenuilen seks hebben, maar over de verhouding tussen de geslachten. Anders dan velen wellicht denken, wordt bij vogels het geslacht bepaald door de vrouw en niet - zoals bij ons en andere zoogdieren - door de man.
De monster uit 2017: meer dan 200.
Van de biologieles kunt u zich misschien nog herinneren dat een mensenvrouw twee X-chromosomen heeft en een man een X- en een Y-chromosoom. Door óf de X óf de Y met de X van het vrouwtje te verenigen, bepaalt de man dus of het een jongetje (XY) of een meisje (XX) wordt. Vogelvrouwen hebben een Z- en een W-chromosoom, mannen hebben twee keer een Z. Hier bepaalt dus de vrouw het geslacht. Dat gebeurt meestal aan het begin van celdeling, 1 tot 2 uur na de ovulatie (eisprong).
Primaire sexratio
Normaliter zouden er bij de meeste soorten ongeveer evenveel mannetjes als vrouwtje geboren moeten worden, de sexratio (geslachtsverhouding) zou dan 0,5 moeten zijn, 50% kans dat het vrouw is en 50% kans dat het een man is. Er zijn situaties waarin het beter is meer exemplaren van het ene dan van het andere geslacht te hebben. Over hoe het precies werkt, breken de geleerden zich nog het hoofd, maar het vrouwtje kan dus door te kiezen voor óf een W-chromosoom óf een Z-chromosoom, bepalen of er meer vrouwtjes of meer mannetjes in haar nageslacht zitten. Op het moment dat de eieren gelegd worden, is het geslacht dus al bepaald. Dat heet de primaire (eerste) sexratio.
Secundaire seksratio
Bij soorten waar het ene geslacht (beduidend) groter is dan het andere kan er nog een tweede selectie optreden. De grootste sekse heeft bijvoorbeeld meer voedsel nodig en in tijden van voedselschaarste zullen zij eerder het loodje leggen. Bij het uitvliegen is er dan sprake van een scheve geslachtsverhouding ten voordele van het minst ‘kostbare’ geslacht. Dat heet de secundaire sexratio.
Vrouwen zwaarder (en dus duurder)
Bij veel roofvogels en uilen zijn de vrouwtjes zwaarder dan de mannetjes. Heel duidelijk is dat bijvoorbeeld bij de havik en sperwer, maar ook bij ruigpootuilen en oehoes is dat het geval. Bij steenuilen is er veel overlap, maar gemiddeld genomen zijn vrouwtjes zo’n 11% zwaarder dan mannetjes. In jaren met weinig voedsel zouden er - volgens de theorie - meer mannetjes uit moeten vliegen dan vrouwtjes.
DNA-onderzoek
Onder andere om deze veronderstelling te toetsen hebben we de afgelopen 4 jaar bij alle nestjongen enkele borst/buikveertjes (DNA-materiaal) afgenomen om ze in het laboratorium te laten onderzoeken. De resultaten van het eerste jaar (2013) zijn beschreven in Uilen 4 (er zijn nog exemplaren te bestellen via uilen@steenuil.nl) en enkele weken terug zijn de resultaten van de jaren 2014 tot en met 2016 bekend geworden. Later in de week zal ik er een (van mijn laatste) blog aan wijden.
Steenuilenoverleg Nederland (STONE) is een landelijke werkgroep die steenuilenbescherming en -onderzoek coördineert, stimuleert en faciliteert. Daartoe wordt samengewerkt met relevante binnen- en buitenlandse, professionele en vrijwilligersorganisaties. STONE is een vrijwilligersorganisatie, zonder betaalde krachten.
Bezoek de website van STONE
Vogelbescherming Nederland - Samen voor vogels en natuur
