Pieken en Dalen

Maartje Eijlander | donderdag 10 april 2025 | Vind ik leuk | Bewaar deze blog | 32x

Wat is er aan de hand? 

Een daling in broedsucces

De laatste jaren hebben we voornamelijk lege nestkasten en kapotte eitjes gezien bij onze vaste locaties. Zulke problemen met de voortplanting zien we zowel in Nederland als andere landen waar de slechtvalk leeft. Volgens Sovon is het broedsucces in ieder geval sinds 2008 langzaam achteruitgegaan: Bijna twee decennia geleden verliet nog bij 9 uit de 10 nesten minstens één jong volgroeid het nest. Dat is nu gedaald naar rond de 8 nesten. Het is erg lastig om te bepalen waar dit door komt, er kunnen immers heel veel verschillende redenen zijn - ziekte, stress, of andere oorzaken.

Minder broedparen

Helaas gaat het niet alleen met de eitjes minder goed, ook bij de volwassen vogels zien we de laatste jaren een teruggang. Nadat de slechtvalk eind jaren '60 door het oog van de naald kroop, en vervolgens wereldwijd weer goed begon te gedijen als soort, zien we nu juist weer een vrij heftige vermindering in het aantal broedparen. In Nederland gingen we van een piek in 2020 met wel 225 getelde stelletjes naar slechts 170 in 2023, een flinke daling in slechts drie jaar tijd. Ook in Denemarken, Frankrijk, Duitsland, Maleisie, Noorwegen, Rusland, Zweden, en Zwitserland wordt er een duidelijke daling waargenomen - soms nog abrupter dan toen het landbouwgif DDT in de jaren '50 en '60 een grote bedreiging vormde.

Mogelijke oorzaken

Hoewel het vrij lastig is de oorzaken van deze populatiekrimp in kaart te brengen, zijn er toch een aantal factoren waarvan onderzoekers het redelijk met elkaar eens zijn dat ze een rol spelen: verandering van het landschap waarin de vogels leven, competitie met andere roofvogels, stroperij, en ziekte. In het bijzonder vogelgriep wordt als grote en gevaarlijke oorzaak naar voren gebracht. Zo bleek uit een grootschalig onderzoek van o.a. onderzoeksinstituut Sovon dat het merendeel van dode slechtvalken die werden binnengebracht, besmet waren met deze ziekte.

Vogelgriep: hoe zit dat?

Aviaire influenza, genoemd naar het virus dat de ziekte veroorzaakt, tast de luchtwegen, het spijsverteringsstelsel en/of het zenuwstelsel van vogels aan. Symptomen zijn bijvoorbeeld sloomheid, stilte, en gekke bewegingen zoals veel kopgedraai. Het slechtvalkenvrouwtje dat vorig jaar op de ENKA-toren overleed, had ook zulke symptomen en mogelijk dus de vogelgriep. Want hoewel de ziekte voornamelijk veel voorkomt bij wilde vogelsoorten die in grote groepen leven, o.a. ganzen en meeuwen, maar ook pluimvee zoals kippen, loopt de slechtvalk als solitaire soort die juist zulke andere soorten bejaagt ook een groot risico. 

Virusvarianten en verspreiding

Er zijn veel varianten van het virus: hoewel sommige varianten nauwelijks of niet voor problemen zorgen, kunnen andere varianten dieren juist erg ziek maken of zelfs voor grootschalige sterfte zorgen. Dit zagen we in Nederland voor het eerst op grote schaal in 2003, toen de kippen en andere soorten binnen de pluimveehouderij besmet raakten. En sinds de afgelopen tien jaar is de ziekte eigenlijk niet meer uit ons land verdwenen: onder andere in 2020-2022 overleden honderden wilde vogels aan de vogelgriep. Momenteel spreekt het RIVM zelfs van een wereldwijde pandemie. Geen best nieuws voor de vogels, en dus ook voor onze geliefde slechtvalken.

Pas op!

Hoewel de naam klinkt alsof het enkel om vogels gaat, kan de vogelgriep ook andere dieren zoals vossen en ook mensen ziek maken. Wees dus altijd erg voorzichtig wanneer je een dode vogel vindt, en raak deze niet aan, om zo eventuele besmetting te voorkomen! Hier kun je ook verdere informatie vinden over wat je het beste kunt doen in zo'n situatie. 

Natuurlijke fluctuaties en de invloed van de mens

Over het algemeen fluctueren de populatiegroottes onder natuurlijke omstandigheden. Ook hangen de fluctuaties van verschillende soorten vaak met elkaar samen, zoals van roofdieren en de soorten waar zij op jagen. Wanneer door gunstige omstandigheden het aantal prooidieren toeneemt, neemt daarna het aantal roofdieren ook toe: er is nu meer voedsel voor hen beschikbaar. Door de verhoogde jacht neemt het aantal prooidieren weer af, waarna het aantal roofdieren ook weer afneemt. Zo gaat dit op en neer, als een dynamische natuurlijke balans.

Wat we in het verleden, en ook nu weer, bij de slechtvalk zien, is helaas niet zo'n natuurlijk fenomeen: de mens heeft hier, door jacht, structurele verandering en verkleining van de natuurlijke leefomgeving, vergiftiging door pesticiden een sterke negatieve invloed gehad. Ook de vogelgriep is, in de vorm waarop het nu bestaat, een gevolg van menselijke activiteiten, en brak voor het eerst uit in de Schotse pluimveehouderij, al in 1959. De grote genetische variatie en de migratiepatronen van vele wilde vogelsoorten heeft het virus vervolgens wijdverspreid. 

De tijd zal het leren

Tegenwoordig waart de ziekte eigenlijk permanent rond onder wilde vogels, die het vervolgens weer aan kippen en ander pluimvee kunnen doorgeven. Vaccinaties worden nu getest om pluimvee te beschermen. Voor wilde vogels is bescherming toch nog een stuk lastiger. Het beperken van de pluimveehouderij en het vergroten van de afstand tussen pluimveehouderijen en natuurgebieden worden als belangrijke maatregelen genoemd, maar dat gaat ook niet zonder slag of stoot.

Dat we de afgelopen jaren een sterke daling in slechtvalkenpopulaties zien, is zorgbarend, daar zijn wetenschappers het eigenlijk wel met elkaar over eens. Het wordt kijken hoe de populaties zich in de komende jaren verder ontwikkelen, en welke maatregelen uitvooerbaar en effectief zullen blijken. 

En gelukkig hebben we een hoop prachtige broedparen, zoals ons stel JOS en M, met wie het nog wel goed gaat. Dus, duimen dat het zo blijft gaan, en onthoud: zie je een vogel die mogelijk vogelgriep heeft of eraan zou kunnen zijn overleden, meld het dan! Zo kunnen we onze vogels toch een beetje helpen beschermen.

Bronnen

• Caliendo et al: Highly Pathogenic Avian Influenza Contributes to the Population Decline of the Peregrine Falcon (Falco peregrinus) in The Netherlands (2024)
• Charostad et al: A comprehensive review of highly pathogenic avian influenza (HPAI) H5N1: An imminent threat at doorstep (2023)
• Dierenbescherming: Vogelgriep in de Pluimveesector
• Guardian: Decades after peregrines came back from the brink, a new threat emerges (2025)
• Guo et al: Determining Resilience of Recovering North American Peregrine Falcons (Falco peregrinus) in the Pacific Northwest
• Hill et al: Ecological divergence of wild birds drives avian influenza spillover and global spread (2022)
• Kery et al: Spatio-temporal variation in post-recovery dynamics in a large Peregrine Falcon (Falco peregrinus) population in the Jura mountains 2000–2020 (2021)
• RIVM: Vogelgriep
• Sovon: Falco peregrinus - de slechtvalk
• Sovon: Broedvogels in Nederland (2023)
• WUR Vakblad Natuur Bos Landschap: Vogelgriepsterfte onder wilde vogels, massaler en desastreuzer dan ooit (2022)

Vrouw slechtvalk op de ENKA fabriek in 2024 met motoriekproblemen

Vind ik leuk
Bewaar deze blog

Meer over