Trouwe kijkers is het ongetwijfeld opgevallen: het gedrag van ma en pa torenvalk is behoorlijk veranderd. In februari vond vrouw de kast nog een „blijf-van-mijn-lijf-huis“, maar langzaam werd het gezin steeds knusser. Waarom gaan ze zich zo anders gedragen? Over een hormonenreis van kop tot cloaca.
Copyright Marie-Lan Taÿ Pamart via Wikimedia
Even terug naar de allereerste clip van dit jaar: Bonnie laat zien hoe man de invliegopening gewezen krijgt als hij wil paren. Nog geen week later zien we in het filmpje van Marijcke dat vrouw er ook klaar voor is. Wat is er veranderd en waarom?
Omstandigheden
Onze torenvalken zijn genetisch zo geprogrammeerd dat hun hormonen reageren op natuurlijke omstandigheden. De belangrijkste omstandigheid is de hoeveelheid sappige muizen. In de winter/vroege lente zijn ze wel sappig, maar niet met zo veel. In de lente komen er een hoop bij en dat is de beste tijd voor onze kuikentjes om op te groeien.
Voorbereiding
Bij het vrouwtje begon het broeden van nu al in de herfst van vorig jaar. De eierstokken en eicellen gaan dan rustig groeien. Fun fact: de meeste vogelsoorten hebben maar één eierstok, maar valken hebben er twee. Bij torenvalken is de linker groter dan de rechter, maar dat terzijde. Terug naar onze vrouw: aan het eind van de winter waren haar eicellen al klaar voor een eindsprint in de lente.
Feeding frenzy
Zodra het makkelijker wordt om muizen te vangen (doordat het er in de lente meer worden en ze vaker boven de grond zijn), gaat het mannetje ineens veel meer jagen. Zo´n 3 uur per dag in plaats van de normale 1,5 uur. Dat moet ook wel, want vanaf dat moment heeft hij twee valken te voeden: zichzelf en zijn vrouw. Ik schreef dit voorjaar al dat zij zich als een zenmeester gedraagt en door de rust en vele muizen komt ze tot wel 30% aan!
Gewichtig gewicht
Hoe meer de vrouw te eten krijgt, hoe eerder ze zal leggen. Net als bij vele andere dieren wordt haar vruchtbaarheid geremd als ze mager is. Temperatuur speelt daarbij ook een rol: hoe warmer het is, hoe minder energie ze hoeft te stoppen in zich warm houden. Zo heeft ze minder voedsel nodig om aan te komen. Regen helpt dan weer niet, omdat jagen lastiger wordt en de muizen meer onder de grond zitten.
Ja, maar hoe zit het nou met die hormonen?
Welke hormonen precies een rol spelen tussen gewicht en eierstokken weten we van torenvalken niet. Wat we wél weten, is dat daglicht uitmaakt. Langere dagen gaan samen met meer voedsel, dus vele vogelsoorten gebruiken dat als een aanwijzing om te gaan broeden. De hersenen registreren dat er meer licht door het oog valt en maken een hormoon aan. Dat hormoon zorgt er weer voor dat er twee andere hormonen worden gemaakt in de kop. En die hormonen laten de eierstokken en testikels hard groeien en rijpen. Je kunt je wel voorstellen dat onze love birds daar helemaal hoteldebotel van raken en hoe dat precies zit, komt in mijn volgende blog aan bod. Tot die tijd mogen jullie vast raden hoeveel keer zwaarder de testikels bij vogels kunnen worden in de lente. Schrijf je gok in de chat!
De moeilijke woorden
Voor wie interesse heeft in de details: dit zijn de namen van de lichaamsdelen en hormonen. Fotoreceptoren in de hersenen registeren de toenemende daglichtlengte. Vervolgens wordt het schildklierhormoon thyroxine (T3) omgezet in de actieve vorm tri-joodthyronine (T4) en dat zorgt er (tenminste ten dele) voor dat de hypothalamus gonadotropin-releasing hormone (GnRH) aanmaakt. Gonade is een fancy woord voor eierstokken en testikels en releasing betekent dat GnRH ervoor zorgt dat er andere hormonen (de gonadotropinen) worden vrijgegeven door de hypofyse. Dit zijn luteïniserend hormoon (LH) en follikelstimulerend hormoon (FSH) die via het bloed naar de gonaden gaan en daar het feest van de lente kickstarten.
Vogelbescherming Nederland - Samen voor vogels en natuur
