Een pleidooi voor de marter

Kelvin Klaassen | woensdag 22 maart 2023 | Vind ik leuk | Bewaar deze blog | 412x

Een bezoeker in de nacht

Laat in de avond van 19 maart verschijnt er op de webcam die ons het nest van de visarend laat zien een bijzondere bewoner van de Biesbosch. Met een sierlijke sprong belandt er een behendig, ietwat langwerpig zoogdier met een lange, pluizige staart op het lege nest: een boommarter. Oei. En nu...? Trouwe kijkers van beleef de lente zullen allemaal wel al eens in contact zijn gekomen met de boom – of steenmarter. De reden? Marters zijn notoire rovers van vogeleieren en kuikens. Het is dus niet moeilijk om te zien hoe het belang van de boommarter in direct conflict kan komen met de belangen van vogelliefhebbers. Ook bij ons in de groep maakte het direct wat los. Genoeg reden om in een blog wat dieper in te gaan op de Nederlandse marters en, in het bijzonder, hun relatie met de Nederlandse broedvogels en de bescherming daarvan. Parkeer je eventuele vooroordelen eventjes, en laten we eens met een nuchtere blik kijken naar het complexe dossier van de marter. Ik beloof dat het zo ook nog over vogels zal gaan!

De marter

We beginnen met wat meer informatie over de marter. In Nederland komen twee soorten marters voor, de steenmarter en de boommarter. Zij behoren (zoals de naam al doet vermoeden!) tot de familie der marterachtigen, waar o.a. de wezel, hermelijn, bunzing, das en otter ook onder vallen. Ze zijn allebei ongeveer even groot als een slanke kat, en zijn voornamelijk actief in de schemer en de nacht. Beide soorten lijken vrij veel op elkaar, maar het beste kenmerk om een onderscheid mee te maken is de kleur van de keelvlek. Bij de steenmarter is deze wit, en bij de boommarter okergeel. Daarnaast doen ze hun naam eer aan: boommarters leven grotendeels in bossen en bomen, en steenmarters houden meer van halfopen omstandigheden, zoals bosranden en rotspartijen. In Nederland zijn de stenen straten en huizen bij de steenmarter geliefd, maar de soort komt ook in het bos en op het platteland voor.

Beide soorten hebben al lang een moeilijke relatie met de mens. De steenmarter werd lange tijd bejaagd wegens zijn pels, die heel wat geld opleverde, en de boommarter werd vooral gedood omdat deze als concurrent en gevaar werd gezien door pluimveehouders. Het resultaat: rond de jaren 80 waren er nog schrikbarend weinig marters over in Nederland. Door betere bescherming en ecologisch beheer zijn beide soorten weer bezig aan een opmars. Maar helaas, zoals dat in Nederland zo vaak met succesvolle comebacks gaat (zoals we nu kunnen zien met de bever en de das), betekent dat bijna onvermijdelijk dat menselijke belangen weer in geding dreigen te komen. Het gevolg is dat er weer draagvlak ontstaat om te soorten te bestrijden.

Marters als martelaar

Zo worden steenmarters in de stad hedendaags vaak gezien als ongedierte, en ook actief bestreden ondanks hun beschermde status. En heel eerlijk maken ze het stadsbewoners soms ook knap lastig. Ze zorgen voor geluidsoverlast omdat ze graag hun nest maken in de muren, zolders en schouwen van huizen. Daarnaast hebben ze de onhandige gewoonte om aan bekabeling onder auto’s te knagen, met schade en zelfs gevaarlijke verkeerssituaties als gevolg. Dit knagen gebeurt vaak aan het einde van de lente, wanneer jonge marters het onderscheid tussen eten en niet eten nog niet goed hebben geleerd. Vaak kan met enige preventie of simpele ingrepen grote schade worden beperkt, maar echt aangenaam is het natuurlijk niet.

Pas echt ingewikkeld wordt het wanneer menselijke en natuurlijke belangen vestrengeld raken. Toch is dit precies de reden waarvoor ik deze blog schrijf, en ook waar vogels om de hoek komen kijken (ik had het beloofd!). Paradoxaal genoeg is de natuurbescherming een reële bedreigingen voor marters in Nederland.

Probleemdossier 'de Marter'

Het is 3 mei 2022, en vrouw visarend ligt rustig op de eieren op het nest in de Biesbosch. Opeens springt ze op en spreidt haar vleugels in een dreighouding. We zien het niet op beeld, maar waarschijnlijk was er een boommarter in de buurt die het gemunt had op de eieren. Soortgelijke taferelen spelen zich jaarlijks af op vrijwel alle webcams, soms met fatale afloop voor de eieren, of zelfs de broedende vogels zelf. Het is logisch dat kijkers van een webcamshow over vogels, en zeker over vogels met maar een handjevol nesten in heel Nederland zoals bij de visarend, hiervan schrikken. We leven dagelijks met de broedvogels mee en vormen onvermijdelijk een emotionele band met de sterren van de webcams. Soms is het dan moeilijk om een stapje terug te doen en de boel een beetje te relativeren. Laten we dit laatste eens proberen met een gedachte experiment: beeld je eens in dat beleef de lente een webcam in een holennest van een boommarter zou plaatsen, en we wekenlang kunnen meegenieten van het opgroeiende pup dat zich tegoed doet aan muizen, kleine vogels en eieren. Zou je het ook niet erg vinden als de toevoer van voedsel opdroogt en de jonge marter dreigt te verhongeren? Of stel je voor dat er een camera werd geplaatst op de rug van een baars in de Biesbosch (de Biesbaars, vogelbescherming, letten jullie op?). Plotseling vormt zich een steeds groter wordende schaduw boven de Biesbaars, het wordt steeds donkerder en plotsteling verschijnen er enorme klauwen onderwater… goed je snapt waar ik heen wil. Het veranderen van perspectief verandert vaak ook onze blik op de werkelijkheid.

Maar we zijn er nog niet, want de steenmarter heeft het in Nederland nog zwaarder te verduren, en dat heeft alles te maken met de teruglopende cijfers van de Nederlandse weidevogels. In het bijzonder die van de grutto. Er lopen op dit moment onderzoeken naar het effect van marterpredatie op broedsucces van de grutto. In Friesland worden steenmarters weggevangen en gedood om dit in kaart te brengen, en de cijfers liegen er niet om. In 2021 was het broedsucces 91% hoger dan in 2020, in een gebied dat martervrij was gemaakt. Dus het enige dat we hoeven te doen om de grutto te redden is de (wettelijk beschermde) marter te ruimen en het probleem is opgelost, toch? Toch? Gelukkig is de werkelijkheid altijd weerbarstiger dan cijfers zonder context kunnen beschrijven. Zo was 2020 in heel Nederland een rampzalig broedjaar voor de grutto, zijn kuikens en nesten een gemakkelijke prooi voor marters doordat de nesten zeer zichtbaar zijn door te vroeg of te vaak maaien (ook wel het snackbareffect genoemd), zou het verhogen van de grondwaterstand een groot deel van het probleem oplossen (marters houden absoluut niet van natte voeten), en is door intensief agrarisch landgebruik een groot deel van Nederland überhaupt ongeschikt geworden als broedgebied voor de grutto. Het aanwijzen van de marter als vijand leidt af van de grootschaligere redenen voor het teruglopen van de gruttocijfers, waarvan ons eigen landgebruik de belangrijkste is. Laten we daar dan wat aan doen!

Tot slot

Goed, we doen een stapje terug voordat deze blog nog verder verzand raakt in ingewikkelde politieke discussies. Ik wilde deze blog niet schrijven om met een moraliserende vinger te kunnen wijzen of mensen te vertellen dat ze niet mee mogen leven met de broedvogels van beleef de lente. Ik zou het zelf ook verschrikkelijk vinden als een boommarter er met een visarendkuiken of ei vandoor zou gaan! Wat ik wél met deze blog wil bereiken is wat meer nuance. Ik merk dat marters onder vogelliefhebbers nogal een slechte reputatie hebben, en dat dit sentiment soms snel kan overslaan in een roep tot actie (weg met de marter!). En hoewel dit een heel begrijpelijk gevoel is, trekt de natuur zich niet zoveel aan van menselijke belangen, en dat is juist wat de natuur zo mooi maakt. Dus, de volgende keer als er een marter in beeld komt, denk dan terug aan de denkbeeldige webcam van het marternest, of – waarom ook niet – de Biesbaars, en probeer dan te genieten van deze prachtige dieren. Zij verdienen net zo goed een plekje in onze natuur. Bedankt voor het lezen van dit lange blog!

Vind ik leuk
Bewaar deze blog

Meer over