Aquarel van verschillende vogeleieren (Sturnus vulgaris, Nothura maculata, Falco peregrinus, Jacana spinosa, Charadrius alexandrinus, Tyto alba), Maartje Eijlander voor Beleef de Lente, 22 maart 2024
Zoals we met veel vreugde hebben kunnen zien deze week, heeft V slechtvalk van het Rijksmuseum deze week twee prachtige eieren gelegd. Maar wat zorgt eigenlijk voor dat mooie roodbruine spikkelpatroon van slechtvalkeieren, en waarom ziet het er zo uit?
Vrouw slechtvalk RIjksmuseum met ei, 20 maart 2024
De ontwikkeling van een slechtvalk ei
Vorig jaar schreef Marieke een mooie blog over de reis van het ei, vanaf de start als eicel in de eierstok tot het ei dat door vrouw slechtvalk gelegd wordt en als een klein kunstwerk tussen de kiezels zal liggen glimmen.
De schaalklier als schilder
Prachtige kleuren worden op het ei aangebracht terwijl het zich, in de laatste ontwikkelingsfase voor de leg, in de schaalklier bevindt. Voor een duidelijke afbeelding zie ook deze eerdere blog van Johan uit 2018. In de wand van de schaalklier bevinden zich cellen die verschillende soorten pigmenten afscheiden: protoporphyrine voor roodbruine, biliverdine voor blauw-groen, bilirubine voor geel-bruin, en uroerythrine voor een rood-oranje kleur. Hoe lang het ei zich in de schaalklier bevindt en hoeveel het in die tijd van positie veranders bepaalt hoeveel en in wat voor patroon de pigmenten aan de eierschaal worden toegevoegd.
Een bont feestje
Het uiterlijk van een ei is dus afhankelijk van de soort, samenstelling, en hoeveelheid pigment, in welke lagen van de schaal het pigment zich bevindt, en hoe het over de schaal verdeeld is. Zo kan een ei bijvoorbeeld diepblauw van kleur zijn zoals bij de spreeuw (Sturnus vulgaris), donkerbruin zoals bij de gevlekte nothura (Nothura maculata), roestbruin gespikkeld zoals bij onze slechtvalk (Falco peregrinus), geelbruin met zwarte lijntekeningen zoals bij de jacana (Jacana spinosa), zandkleurig gespikkeld zoals bij de strandplevier (Charadrius alexandrinus), of helemaal wit zoals bij de kerkuil (Tyto alba).
Mooi met een functie
Al die prachtige variatie in kleuren en patronen zijn belangrijk voor de overlevingskansen van het ei. Hoe dat precies zit bij de slechtvalk heb ik niet kunnen vinden, maar hier de meest genoemde functies op een rijtje:
als filter: het reguleert de mate waarin een ei opwarmt, beschermt tegen schadelijk UV licht en kan soorten licht doorlaten die belangrijk zijn voor een gezonde ontwikkeling van het embryo
als herkenbaar uiterlijk: ouders kunnen hun eieren bijvoorbeeld beter zien in het donker door een oplichtende kleur, of herkennen als hun eigen eieren op basis van een specifiek patroon
als camouflage: bij weide- en strandvogels wiens eieren op de grond makkelijker te bereiken zijn voor roofdieren, en bij de koekoek die eieren in de nesten van andere soorten legt voor de verdere opvoeding, en dus juist tegen herkenning moeten beschermen.
als versterking: pigment zou kunnen helpen bij het versterken van zwakkere delen van de eierschaal, wanneer er niet genoeg calcium beschikbaar is.
als gezondheidsindicatie: sommige onderzoekers beweren dat de kleur door mannetjes kan worden gebruikt om te weten hoe gezond het vrouwtje is, en hoe gezond de eitjes als gevolg zijn. Bewijs hiervoor is tot nu toe echter niet overtuigend.
Onzichtbare kleuren
Nog één laatste feitje over alle kleurrijke pracht en praal van vogeleieren: vogels kunnen ook ultraviolette kleuren zien, die wij als mens niet kunnen waarnemen!
Bronnen:
Ben je benieuwd waar ik dit allemaal heb geleerd? Dan zou je de volgende literatuur in kunnen duiken:
Mary Caswell Stoddard (2022) Bird Eggs. In Current Biology Magazine, 32, R1042–R1172, October 24, 2022
Vogelbescherming Nederland - Samen voor vogels en natuur
