Vandaag was het weer een rustdag voor onze Dongense steenuilendame. Gisteren legde ze, zoals verwacht, haar tweede ei. Ongeveer 56 uur na nummer een. Woensdag in de loop van de avond kunnen we nummer drie tegemoet zien. Maar, zo zult u zich misschien afvragen, waarom broedt ze nog niet?
Gelukkig hoeven we ons geen zorgen te maken: steenuilen beginnen pas serieus met broeden als het legsel compleet of bijna compleet is. Dat de eieren tot die tijd onbebroed in het nest liggen, kan geen kwaad. De embryonale ontwikkeling komt namelijk pas met het broeden op gang. Zo kan het dus zijn dat we het vrouwtje - als ze al in de kast aanwezig is - een beetje nonchalant boven de eieren zien hangen.
Deze broedstrategie heeft als voordeel dat alle eieren in een kort tijdsbestek uitkomen, doorgaans binnen 24 uur. Geen gedoe dus met nakomertjes die zich moeten invechten voor voedsel, of kleine zusjes die door hun grote broers worden afgetroefd. Nee, de gezinsplanning bij steenuilen draait om gelijke kansen voor alle zonen en dochters.
Twee ei is ... een half legsel
Over gezinsplanning gesproken: ruim 40% van de Nederlandse steenuilouderparen kiest voor een gezinsgrootte van vier eieren. Als de Brabanders een modaal gezin zijn, zou de Dongense dame nu dus op de helft van de leg zijn. Maar, zoals Ronald zondag al opmerkte, vroege legsels als deze zijn vaak ook grotere legsels. En dus hopen we stiekem op vijf eieren, of meer...
Aan de goede zorgen van de aanstaande vader zal het niet liggen. Hij legt zijn vrouw flink in de, ehhh, muizen. Met de voedselsituatie lijkt in het Brabantse land wel snor te zitten!
Vroeg voorjaar, vroege legselstart?
Zoals we eerder schreven in onze blogs van 16 maart en 2 april, is 1 april een vroege legselstart voor steenuilen. Speelt het mooie voorjaar (warme maart!) daarin een rol? Het is verleidelijk om dat verband te leggen.
Een goede timing van de eileg en het grootbrengen van de jongen is belangrijk voor steenuilen. Want behalve muizen moeten er ook voldoende kleine prooien beschikbaar zijn, zoals rupsen, larven en insecten (meikevers!) die een belangrijk aandeel vormen in het menu. Het aanbod van dat kleine grut piekt in mei, juni. Dat is dus ook de tijd om een nest steenuilen groot te brengen. Wat dat betreft hebben steenuilen veel overeenkomsten met bijvoorbeeld koolmezen. Alleen als het voorjaar, en daarmee het prooiaanbod, duidelijk vroeger (warm) of later (koud) op gang komt, heeft het voor een steenuil zin om hierop te anticiperen.
Langjarig onderzoek over de periode 2000-2015 leert dat de gemiddelde legselstart in die jaren op 16 april lag. In de meeste jaren week de gemiddelde legselstart hooguit een dag of 2,3 af van dat langjarig gemiddelde. Maar deze onderzoeksperiode kende ook twee sterk afwijkende jaren: 2013 en 2014. En dat had alles te maken met het weer.
2013 kenmerkte zich door een vrij koude winter die overging in een zeer koud en droog voorjaar; het koudste voorjaar in 40 jaar tijd. Het groeiseizoen en daarmee het aanbod aan kleine prooien kwam hierdoor maar langzaam op gang. De voortplanting van de muizen liep ongetwijfeld ook vertraging op. We zagen dat jaar een zeer late gemiddelde legselstart bij de steenuilen: 25 april. Flink later dan het langjarig gemiddelde.
2014 was in alles het tegengestelde van het jaar ervoor. Na een uitzonderlijk zachte winter begon het voorjaar vroeg en uitbundig. Het KNMI typeerde voorjaar 2014 als extreem zacht, en maart 2014 was een van de zachtste maartmaanden ooit. Het groeiseizoen en voedselaanbod kwam razendsnel op gang. Mede daardoor waren er ook veel muizen, een waar feest dus voor de steenuilen. Dit alles zagen we terug in een zeer vroege gemiddelde legselstart, die met 7 april fors vroeger lag dan normaal. Dat jaar begonnen ruim 20% van de steenuilenvrouwen zelfs al in de tweede helft van maart met de eileg; ongekend vroeg.
En 2017?
Maart 2017 was zelfs 0,2 graden warmer dan die warme maart in 2014. Het is verleidelijk om dit jaar op een vroeg broedseizoen te rekenen. Toch zijn er ook grote verschillen met 2014, want we hadden nu geen heel zachte winter en ik heb ook nog geen berichten gehoord van grote aantallen muizen.
Op grond van dit ene vroege legsel in Dongen kunnen we natuurlijk nog niet zeggen dat de steenuilen dit warme voorjaar vroeger zijn dan normaal. Of 2017 de boeken in kan als een "vroeg broedseizoen" zal in de loop van het voorjaar duidelijk worden, als we gegevens verzamelen van een groot aantal nesten. Uiteraard houden we u hiervan op de hoogte in onze blogs én vlogs van ons veldwerk, waarmee we eind april van start gaan!
Steenuilenoverleg Nederland (STONE) is een landelijke werkgroep die steenuilenbescherming en -onderzoek coördineert, stimuleert en faciliteert. Daartoe wordt samengewerkt met relevante binnen- en buitenlandse, professionele en vrijwilligersorganisaties. STONE is een vrijwilligersorganisatie, zonder betaalde krachten.
Bezoek de website van STONE
Vogelbescherming Nederland - Samen voor vogels en natuur
