Vogelwacht luchtmacht beschermt vliegtuigen en vogels

Waar tweemaal per dag straaljagers met oorverdovend geraas opstijgen, ligt het 436 hectare grote terrein van Vliegbasis Leeuwarden er nu kalm bij. Enige bedrijvigheid is er nog rondom de entree en de kantoren, waar mensen en auto’s zich bewegen in een parkachtig landschap. Maar eenmaal op de startbaan vormt de knalgele bus van de Bird Control Unit de enige beweging. Op de vogels na dan, want ook al worden die verjaagd, ze blijven terugkomen.

Martin parkeert de bus bij zijn werkschuur waar niet alleen vangkooien en andere materialen staan, maar ook een aangetaste motor. Door de kracht van de snelheid heeft de vogel een stuk metaal losgeslagen, waarop het projectiel zijn vernietigende werk in de motor heeft gedaan: de metalen turbinebladen van een straalmotor zijn als dominoblokjes omvergeduwd of afgebroken. “Dit liep goed af”, weet Martin. “Maar we willen geen dode vogels en al helemaal geen ongelukken met een straaljager. Om dat te voorkomen zorgen we voor vogelaanvaringspreventie, vliegveiligheid én natuurbeheer.”

Vliegveiligheid staat op één in het werk van Martin en zijn collega Minne. Belangrijkste troef voor de tot boswachter opgeleide militairen daarbij is zorgen dat vogels niet op ongewenste plekken vertoeven. “Door het grasland te verschralen – geen wormenrijk en grasrijk grasland – willen we de vogels zo ver mogelijk van de startbaan te houden. Zo houden we kieviten en meeuwen weg.” De kieviten hebben zich verplaatst naar een verderop gelegen terrein dat is ingericht tot geschikt broedgebied. Het ligt buiten het vliegveld, maar is nog wel militair terrein.

De graslanden langs de startbaan liggen er dor en geel bij, veldmuizen vinden ook hier hun heil en laten er zichtbaar hun loopsporen en holletjes achter. “De buizerds zoeken niet eens vanuit de lucht naar voedsel, ze lopen door het gras en vangen er moeiteloos muizen. Om botsingen te voorkomen, hebben we 76 buizerds gevangen met een levende muis in een vangkooi. Deze hebben we geringd en elders uitgezet, slechts drie hebben we hier teruggezien.” Op eenzelfde manier vangen de vogelwachten torenvalken en kerkuilen weg. De torenvalk lijkt zich er weinig van aan te trekken, talloos hangen ze biddend boven het grasland of zitten ze, een muis of insect oppeuzelend, op het warme asfalt van de startbaan.

De lampen langs de startbaan zijn voorzien van rollertjes. “Roofvogels willen een hoger gelegen punt hebben vanwaar ze kunnen opstijgen of prooien kunnen zien. De rollers, die in beweging komen zodra een vogel erop gaat zitten, verhinderen dat ze erop kunnen landen. En dus vliegen ze naar verderop gelegen struiken of bomen. Geen besdragende struiken, want dat zou weer vogels aantrekken.”

De bus komt tot stilstand. “Kijk, spreeuwen!” Martin wijst naar een wolk vogels die organisch van vorm verandert. Op het schermpje in de auto selecteert hij via het touchscreen de afbeelding van de vogel. Op de daaropvolgende angstkreet vliegt de troep vogels op. Vervolgens voert Martin de locatie, vliegrichting, wijze van vliegen en het aantal vogels in. Gekoppeld aan de datum en het weer, vormt deze informatie in de database waardevolle informatie die niet alleen Vliegbasis Leeuwarden maar ook andere vliegvelden jaar na jaar beter voorzien van kennis van het gedrag van vogels.

Even later schiet hij met zijn pistool de lucht in, een flits en fluitend geluid. Geen kogel, maar verjaging met vuurwerk. Slechts in een uiterst geval schiet hij een vogel dood, een jachtakte is een vereiste voor een vogelwachter, Den Haag ontleent de vogelwachters speciale ontheffing. “Maar een vogel dood schieten is het laatste wat je wilt. Verstoren, vangen en uitzetten zijn daarom altijd de eerste maatregelen die we nemen”, licht Martin toe.

Een ander hightech hulpmiddel is natuurlijk de radar. Een waarschuwingssysteem waarmee de grootte van de vogel is te onderscheiden, net als de vlieghoogte en -richting. Naar gelang de ervaring van de betrokken Bird Controler is zelfs in te schatten welke soort het betreft. “Als we een troep ganzen, buizerds, lijsters, spreeuwen of gierzwaluwen zien aankomen op een moment dat wij onze oefenvluchten gaan doen, passen we onze vliegbeweging of vlieghoogte aan of vertrekken we later. Vogels heb je niet aan een touwtje. Je moet het vliegtuig én het beest kennen.”