Vogelonderzoek belangrijk wapen tegen vliegveld bij Lissabon

Al twee jaar strijden Portugese natuurorganisaties en vogelonderzoekers tegen de komst van een nieuw vliegveld in de Taag-delta, nabij Lissabon. Een cruciale plek voor vogels op hun trekroute tussen noordwest Europa en Afrika. De komst van een nieuw vliegveld brengt honderdduizenden trekvogels in gevaar, ook ‘onze’ grutto’s die hier een tussenstop maken om op adem te komen. Al decennia trekt deze vogelhotspot niet alleen heel veel vogels aan, maar ook vele vogelonderzoekers en -liefhebbers. Zodoende is er een schat aan vogelwaarnemingen uit dit gebied.  

Het gebied in de monding van de Taag, waar de omstreden nieuwe luchthaven Montijo moet verrijzen, vormt een van de belangrijkste vogelgebieden van Zuid-Europa. Jaarlijks maken honderdduizenden vogels er gebruik van op hun trektocht langs de Oost Atlantische trekroute. Ook Nederlandse grutto’s overwinteren hier of sterken hier aan gedurende hun tocht. In deze tijd van het jaar, wanneer het hier nog stil is op het boerenland en bij ons de winter nog moet beginnen, zijn de grutto’s alweer onderweg uit Afrika voor een pitstop in de Taag-monding.  
 
In dat beschermde natuurgebied vinden deze topsporters onder de vogels voedsel en rust om aan te sterken van de eerste vermoeiende pakweg 2500 kilometer lange etappe vol hindernissen, zoals de oversteek van de enorme Sahara. Om zo weer fit te worden voor het tweede deel van hun lange reis: de tocht naar de broedgebieden in onze Hollandse en Friese polders.  

Portugese milieu- en natuurbeschermingsorganisaties – waaronder SPEA (de Portugese vogelbescherming) en Client Earth – zijn fel tegen de aanleg van het vliegveld in dit voor vogels zo belangrijke gebied en stapten naar de rechter. Omdat ook veel trekvogels uit onze contreien afhankelijk zijn van dit natuurgebied, en ze alle hulp kunnen gebruiken, vroeg SPEA Vogelbescherming de helpende hand te reiken.  
 
In juni vorig jaar werd een petitie van Vogelbescherming – met bijna 40.000 handtekeningen van bezorgde burgers – aangeboden aan de Portugese regering en president. Zo hebben we een handje kunnen helpen in het aankaarten van het probleem en het opvoeren van de (inter)nationale druk.  

Maar geen protest zonder goede onderbouwing. De juiste cijfers en kennis over vogelpopulaties zijn van cruciaal belang. Dat de openbaar aanklager afgelopen september – als belangrijke tussenstap in de rechtszaak - constateerde dat het milieueffectrapport cruciale aspecten voor de overleving van vogels onderschat en negeert, is vooral te danken aan de onvermoeibare inzet van vele onderzoekers en vrijwillige vogeltellers. Want zij zijn het die uren, dagen en maanden door weer en wind doorbrachten langs de randen van het estuarium, turend naar steltlopers.  

Aantallen noteren, (kleur)ringen aflezen, bodemmonsters verzamelen. Het bleek cruciale informatie. Dankzij deze berg aan ‘tracking data’ én de ruimhartigheid van waarnemers om hun data te delen, kon de bulk aan observaties worden omgezet naar inzichten over het belang van de Taagdelta voor miljoenen vogels op hun jaarlijkse trektocht.  

Zo constateerde vogelonderzoeker Mo Verhoeven, die afgelopen jaar de enorme berg aan internationale tracking data heeft samengevat, dat het gebied een ware internationale ‘Birdport’ bleek, met ‘vogelvluchten’ naar tenminste 30 landen en 310 beschermde natuurgebieden! Dit onderstreept nog maar eens het internationale belang van het gebied voor trekvogels én de enorme impact van deze ogenschijnlijk nationale kwestie. Het geplande vliegveld brengt niet alleen de beschermde Taag-delta in Portugal in gevaar maar bedreigt met zijn verstoring indirect ook vele andere beschermde natuurgebieden langs de trekroute. Deze desastreuze internationale impact wordt nu echter niet meegewogen in de beoordeling van de plannen.

En hoewel de uitspraak van de openbaar aanklager de kans vergroot dat het plan definitief van de baan gaat, is de strijd zeker nog niet gestreden. Daarom zitten onderzoekers ondertussen niet stil. Zo wordt er sinds oktober 2020 aanvullend veldonderzoek met gezenderde steltlopers verricht onder leiding van José Alves, vogelonderzoeker van de Universiteit van Aveiro.  
 
José kent het gebied op zijn duimpje en volgt de grutto’s in de Taagdelta al 15 jaar. Hij legt uit dat ze overwinterende grutto’s, tureluurs en zilverplevieren hebben uitgerust met kleine zenders om heel gedetailleerd te kunnen volgen waar de vogels zich precies bevinden en hoe ze zich verplaatsen. Op die manier kunnen ze inzicht krijgen in onder meer de afstand die individuen afleggen tussen hoogwatervluchtplaatsen en de gebieden waar ze tijdens laagwater naar eten zoeken en hoe het foerageergedrag ’s nachts afwijkt van overdag.  
 
Zo hopen de Portugese natuurbeschermers nog beter aan te kunnen tonen dat het gehéle estuarium, met al zijn verscheidene biotopen, van cruciaal belang is voor de overleving van soorten. Dat het wegnemen of verstoren van bijvoorbeeld een stuk intergetijde-gebied niet zomaar kan worden opgevangen door resterende stukken kwelder, omdat de beide gebieden voor de steltlopers essentieel zijn. Het ene voor voedsel, het andere om te rusten. Hoe logisch dit misschien ook klinkt, dit is wel de redenering van de overheid in de huidige onderbouwing van de plannen: ‘de vogels kunnen toch gewoon in die andere overgebleven gebieden gaan zitten’.  

Kort en goed, de Portugese BirdLife Partner SPEA zal er komende tijd alles aan blijven doen om de aanleg van het vliegveld te voorkomen, in nauwe samenwerking met vogelonderzoekers en andere natuurorganisaties, zowel binnen als buiten de rechtszaal. Vogelbescherming vroeg de leden afgelopen jaar om een extra gift voor de bescherming van de Portugese kustgebieden, waaronder de Taag-monding.  
 
Wij zijn zeer dankbaar dat daar zo ruimhartig gehoor aan gegeven is. Dankzij deze extra steun kunnen we SPEA komende tijd blijven helpen in het belangrijke beschermingswerk dat zij doen, mede voor ‘onze’ grutto’s!