Stoere bonte vliegenvanger-vrouwen

Het eerste bonte vliegenvanger-ei in Dwingelderveld werd dit jaar gelegd op 23 april. De vrouw kwam op 17 april aan, na een tocht van zo’n 5.000 kilometer vanuit haar overwinteringsgebied in West-Afrika. In de acht dagen tussen aankomst en eileg koos ze één van de vele al aanwezige mannen, bouwde in haar eentje een heel nest.

En ze had ook nog tijd over om zich helemaal vol te eten. Toen ze aankwam woog ze waarschijnlijk maar een gram of 12. En een week later moet ze minstens 17 gram hebben gewogen. Daarmee heeft ze haar reproductieve organen weer opgebouwd, want vogels breken die bijna helemaal af wanneer ze deze niet nodig hebben. Alleen maar ballast  tijdens het vliegen.

Toen het vrouwtje van de bonte vliegervanger aankwam, was het net weer lekker warm en stonden de bomen fris in het groen. Er zijn nu hele kleine rupsjes, die als er over drie weken jongen zijn tot voer moeten dienen. Hoewel deze vrouw enorm haar best heeft gedaan om snel te leggen, kan het zo maar dat de meeste rupsen dan al weer verpopt zijn en dus niet meer beschikbaar.

Door het warme weer van de afgelopen 10 dagen groeien die rupsjes snel. Ze zijn immers koudbloedig, en met hogere temperaturen kunnen ze zich sneller ontwikkelen. En die rupsen willen liever niet eindigen in een vliegenvangermaag, dus als ze nu snel kunnen groeien en verpoppen hebben ze een grotere kans om later als vlinder uit te vliegen.

Het is een race tegen de klok, zowel voor de rupsen als voor de vliegenvangers. Door klimaatsverandering valt die rupsenpiek tegenwoordig ruim twee weken eerder dan 30 jaar terug. En die vliegenvangers hebben zich in de loop van de tijd ook aangepast. Tussen 1960 en 2008 werd er op de Hoge Veluwe nooit een bonte vliegenvanger-ei voor 24 april gevonden. Pas in 2009 was dat het geval, en sindsdien komt dat vaker voor. Die vroege vrouwen zijn vaak wel goed op tijd voor de rupsenpiek. Maar er zijn ook vrouwen die pas rond 10 mei aankomen, en hun jongen nauwelijks meer met rupsen kunnen voeren.

Om te begrijpen hoe de bonte vliegenvangers zich aanpassen aan klimaatsverandering, zijn wij elke ochtend vroeg in het bos. Daar proberen we van iedere vliegenvanger te bepalen wanneer hij/zij is aangekomen. Doordat we ook met hele kleine dataloggertjes werken die registreren waar de vogels ongeveer zijn geweest, weten we dat de aankomst die wij meten goed overeenkomt met de werkelijke aankomst van de vogels vanuit zuidelijker gebieden. We kennen al die vogels goed omdat ze ringen dragen.

En we hebben een hele burgerlijke stand van de vliegenvangers, waardoor we kunnen onderzoeken of ouders die vroeg in het voorjaar aankomen ook jongen krijgen die vroeg aankomen. Alleen wanneer dit kenmerk overerft tussen generaties kan er evolutie plaatsvinden, en dat willen we onderzoeken.

Er komen nu elke dag nieuwe vrouwen aan. De meeste mannen zijn wel gearriveerd, maar dat de eileg bij een deel van de vrouwen is begonnen, merken we ook aan de mannen. Als de vrouw van een man eieren legt, gaat die man vaak weer op enige honderden meters verderop zitten te zingen. Doet hij alsof hij nog ongepaard is, om zo kans te hebben om nog een tweede vrouw te krijgen. Voor ons als onderzoekers is dat soms wat onhandig, want dan lijkt het even dat er een nieuwe man is verschenen. Maar gelukkig kennen we onze individuen goed genoeg om door te hebben om wie het gaat. Dit jaar hebben we nog geen man die al een tweede vrouw heeft gekregen, maar het gaat vast weer gebeuren.

Dus die stoere vrouwen die het voor elkaar krijgen om na 5000 kilometer te vliegen in weinig tijd een man te kiezen en een nest te bouwen, lopen ook nog eens de kans om door hun man bedonderd te worden.