Natuurregels handhaven: een kijkje achter de schermen

Rien Harmsen controleert of mensen zich wel verantwoord gedragen in de natuur. Hij is boswachter én boa, dat is de afkorting voor buitengewoon opsporingsambtenaar. Hij deelt wat dat in de praktijk nou precies inhoudt. “Het mooiste van mijn werk? Een praatje maken, vragen van kinderen beantwoorden en dingen over natuurbescherming uitleggen. Belangrijk en leuk!”

Rien Harmsen studeerde Bos- en natuurbeheer aan de MBCS Velp en startte daarna zijn loopbaan bij Vogelbescherming Nederland. “Met veel plezier heb ik in de winkel in Zeist gewerkt, maar ik wilde graag meer naar buiten. Ik stoor me er bijvoorbeeld aan hoeveel afval er blijft liggen, daar wilde ik iets aan doen.”

Rien houdt bijna dagelijks toezicht in ‘zijn’ Utrechts Landschap tussen Driebergen en Rhenen. Hij loopt door de bossen op de Utrechtse Heuvelrug en de uiterwaarden van de Neder-Rijn. Overal in het gebied gelden verschillende regels, geboden en verboden, per locatie aangepast aan de omstandigheden van de planten en dieren. Bij binnenkomst in elk natuurgebied, staat een bord met daarop de regels, zoals honden aangelijnd houden of op de paden blijven. Toch houdt niet iedereen zich daaraan en de wetsovertredingen gaan ook nog een stuk verder dan dat.

Onderwerpen die op het bordje van een boa terechtkomen variëren van motorcrossers tot houtdieven, van illegale prostitutie tot loslopende honden. Rien: “Wij hebben een aantal dezelfde bevoegdheden als de politie. Zo kunnen wij bekeuringen uitschrijven, iemand om zijn identiteit vragen en mensen natrekken. ‘Iemand staande houden’ heet dat. Naast een portofoon dragen we handboeien, wapenstok, pepperspray en een kogelwerend vest om het werk veilig uit te kunnen voeren.”

Vooral als vogels druk aan het broeden zijn, is het naleven van regels hard nodig. “We zien regelmatig loslopende honden op plekken waar het niet mag. Een hond is een roofdier voor vogels, dus het is stressvol als ze zo’n dier zien in de buurt van hun nest. Dat verstoort enorm, soms zo erg dat de vogel het nest verlaat en dat jaar geen kuikens groot krijgt.”

"Als er jacht in zo’n hond zit, lopen zelfs volwassen vogels levensgevaar. Vooral grondbroeders. Denk aan nachtzwaluwen, tapuiten, roodborst, fazanten, eenden en weidevogels. Of piepers en leeuweriken, die hebben zo’n klein nestje! Soms best dicht bij het pad en je ziet het nauwelijks.” Reden temeer, ook voor mensen, om op de paden te blijven en een rustgebied niet in te lopen.

En niet alleen vogels, ook reeën schrikken als honden of mensen de paden verlaten. “Ze rennen in paniek de weg op, waar ze soms slachtoffer worden van een aanrijding, met gevaar voor mens en dier.”

“We controleren de sportvissers, om te kijken of ze een vispas hebben en niet in een verboden gebied zitten te vissen. En we handhaven op overlast voor de natuur op en rond het water van bijvoorbeeld de Neder-Rijn, zoals waterscooters die te hard varen, geluidsoverlast en vervuiling door afval.”

Maar ook in najaar en winter is er werk aan de winkel. “In de herfst is er extra toezicht op bezoekers die te veel paddenstoelen plukken. En we letten op mensen die in de uiterwaarden op plekken lopen waar het niet mag, al dan niet met hond. Ganzen overwinteren daar namelijk en die vliegen dan op. Terwijl ze álle energie nodig hebben om de winter te overleven.”

Anders dan veel andere boswachters, kan Rien als boa in ernstige gevallen zwaardere middelen inzetten. “We delen weleens boetes uit, maar dat is nooit ons doel. We leggen liever uit waarom de regels er zijn, dat de natuur bescherming nodig heeft en wat de bijdrage van Utrechts Landschap daarin is. We willen mensen informeren, zodat ze het begrijpen en zelf verantwoord handelen. Meestal kunnen we het dan bij een waarschuwing laten, als we zien dat het kwartje valt.”

Maar heel soms stuit Rien op onbegrip en boosheid. “Zo zijn er mensen die vinden dat hun hond gewoon overal moet kunnen rennen, mountainbikers die willen rauzen zonder nadenken of buurtbewoners die vinden dat het bos van hen is en de regels dus niet gelden. Ik heb het altijd rustig kunnen houden, maar collega’s zijn wel uitgescholden of bedreigd. In principe werken we alleen, maar dat is in zo’n situatie kwetsbaar, dus we staan altijd in verbinding met de politiemeldkamer.”

Soms is het nodig dat het Utrechts Landschap samenwerkt met andere partijen, zoals de politie, Staatsbosbeheer, beheerders van particuliere landgoederen en de gemeente. “Als er bijvoorbeeld een gevluchte crimineel is, die zich mogelijk schuilhoudt in ons gebied. Of als een verward persoon is weggelopen uit een zorginstelling en rust zoekt in het bos. Dan moeten we er wel van af weten om te kunnen helpen.”

Maar dat zijn uitzonderingsgevallen. Bovenal roept Rien op om er vaak op uit te trekken en te genieten van de natuur. “Blijf op de paden, gebruik de kijkhutten en een verrekijker. Dan kan je goed afstand houden en je ziet veel meer. En zie je een boswachter? Stel gerust al je vragen, daar zijn we voor!”