IJsvogels in alle kleuren van de regenboog

Net als onze Nederlandse ijsvogel leven er ook op Sulawesi ijsvogels bij het water, maar dan wel meerdere soorten. Ze zoeken rivieren op, kleine stroompjes of hebben hun domicilie in de mangroven. Opmerkelijk daarbij is dat je ze zowel bij zoet als zout (zee) water tegen kunt komen. Een ding is zeker: ze hoeven niet bang te zijn dat ’s winters de boel bevriest en ze niet meer kunnen vissen. Typische (water)ijsvogels zijn: grootsnavelijsvogel, rosse ijsvogel, witkraagijsvogel, Europese ijsvogel.

Met een gehuurd bootje trekken we door de mangroven op Noord-Sulawesi. Via verschillende kreken varen we steeds dieper het moerasbos in. De dichte begroeiing aan weerskanten doet me sterk denken aan onze eigen Biesbosch. Na elke bocht verwacht je weer een verrassing en zo is het ook. Anes, onze gids wijst al van verre op een donkere vlek die halverwege in een boom zit. Een forse ijsvogel zit met de rug naar ons toe; bruine rug en witte crème-achtige kop. Hij is zo groot als een kauw, echt een flinke ijsvogel dus.

Wat het meest in het oog springt, is de snavel. Een grote zwarte dolk, die duidelijk groter is dan de rest van de kop. Het hoofdmenu van deze vogel bestaat uit krabben en om die te kunnen kraken, heb je wel goed gereedschap nodig. De grootsnavelijsvogel draagt zijn naam met ere.

We beseffen dat we te maken hebben met een bijzondere broedvogel, waarover nog niet zoveel bekend is. Onverwachts laat ie een luid kek-kek-kek horen. Als de vogel zich omdraait, kijken we tegen een opvallende crème-achtige onderzijde aan. Geluidloos drijft ons bootje door het water en we komen steeds dichterbij. Schuw is hij niet en ziet in ons blauw/witte vaartuig absoluut geen gevaar. We liggen zeker een half uur stil om deze geheimzinnige bewoner van de mangroven te bewonderen.

De mangroven hebben ons nog heel wat meer te bieden. Al een paar keer zien we een wit-blauwe flits over het water schieten als we een bocht omkomen. De witkraagijsvogel is beduidend kleiner en veel schuwer dan de grootsnavel. Hij heeft eerder het formaat van een spreeuw. Ze hebben een spierwitte onderkant, terwijl de rug en kop blauwgroen gekleurd zijn. De witkraagijsvogel is bepaald niet zeldzaam of typisch Aziatisch. Je kunt 'm in verschillende ondersoorten tegenkomen van Afrika tot in Australië. Nogal een groot verspreidingsgebied. De vogel is vooral een mangrovenbewoner, maar hij zit ook in plantages en tuinen.

Hoe langzaam en stil we ook varen, steeds is hij ons te vlug af. Het lukt dan ook slechts om een foto op afstand te maken als ie even wat langer op een tak blijft zitten. Vanaf daar loert hij op zijn prooi, zoals kleine krabbetjes, garnalen, slijkspringers en andere kleinere vissen.

Groot is onze verrassing als we een blauwe schicht over het water zien flitsen. Het lijkt onze eigen ijsvogel uit Nederland wel. En dat klopt ook. Natuurlijk vliegt ‘onze’ ijsvogel niet van Europa naar Indonesië. Het is een andere ondersoort, die iets donkerder blauw is dan die bij ons. De (onder)soort broedt op Sulawesi, de Molukken tot in Papua Nieuw-Guinea en de zuidelijke eilanden van Indonesië. Buiten het broedseizoen trekt hij naar Borneo, Java en Maleisië. Een echte globetrotter dus.

Net als bij ons vangen ze visjes door vanaf een tak het water in te duiken. De gevangen vis wordt tegen een tak geslagen, totdat deze suf of dood is en gemakkelijk verorberd kan worden. De eerlijkheid gebiedt te zeggen dat het niet lukt om de ‘gewone’ ijsvogel in Sulawesi op de gevoelige chip vast te leggen. Deze foto is in Nederland gemaakt en is dus iets minder blauw van kleur dan de Sulawese.

Eigenlijk verwacht je dat ijsvogels altijd aan of bij het water zitten. Niets is minder waar. Je hebt ook typische bosijsvogels, die zelden of nooit in de buurt van water komen. Qua vorm zien ze eruit als andere ijsvogels; gedrongen lijf en grote opvallende snavel. Die snavel hebben ze dus niet nodig om vis te vangen, maar komt wel goed van pas bij het bemachtigen van insecten, hagedissen of kleinere slangen.

Typische (bos)ijsvogels die we kunnen zien zijn: blauwkopbosijsvogel, blauwoorijsvogel, streepkopbosijvogel, Sulawesi dwergijsvogel.

We struinen met onze gids Anes door het Tangkokowoud op Noord-Sulawesi en zijn al een tijdje van het rechte pad af. Hoe weet die man de weg te vinden en nog belangrijker; straks ook weer thuis te komen? Al zijn zintuigen staan op scherp en plotseling staat ie stil. Hij wijst en dan zien wij het ook. In een smal straaltje zon zit de meest kleurrijke ijsvogel, die we ooit zagen. Blauwe kop, groene rug, oranje onderkant en rode snavel. Een echte regenboogijsvogel met de grootte van een kleine kauw.

De vogel verroert zich niet en kijkt stil voor zich uit. Langzaam en voorzichtig sluipen we dichterbij. Op enkele meters afstand zetten we fotocamera met grote lens op het statief en de vogel vindt het allemaal goed. Hoewel hij plaatselijk op Sulawesi algemeen is, komt hij echter nergens anders op de wereld voor. Een zeldzaamheid dus.

Blauwkopbosijsvogels eten grote kevers en vangen grote duizendpoten op de bosgrond. En daar zien we er genoeg van lopen, aan voedsel dus geen gebrek.

Ergens diep in het bos horen we een luid en helder ku-ku-ku-ku klinken. 'Sulawesi lilac kingfisher', weet Anes ons te melden. Feilloos gaat hij op het geluid af en binnen 10 minuten staan we oog in oog met de blauwoorijsvogel. Weer zo’n bijzondere soort die hier op Sulawesi niet zeldzaam is, maar verder nergens anders op de wereld voorkomt.

Hij is een stuk kleiner dan de blauwkopijsvogel, meer het formaat van een forse merel. De rug is overwegend bruinbeige van kleur en de vogel heeft een opvallende brede donkerblauwe oogstreep. En wat een dikke, forse dieprode snavel. Het is van blauwoorijsvogels bekend dat ze lange tijd doodstil op een tak kunnen blijven zitten. In afwachting van wat er over de bodem kruipt en in aanmerking komt als prooi.

Op het menu staan (bid)sprinkhanen, cicaden, kevers en duizendpoten. We zijn voorzichtig en de vogel trekt zich niets van ons aan. Heel langzaam draaien we om de boom heen waarin hij zit, zodat we de vogel aan alle kanten kunnen bewonderen. Hoe anders dan onze eigen schuwe ijsvogel.

Struinen door een tropisch bos lijkt leuk en ís leuk, maar bij een temperatuur van 35°C. en een luchtvochtigheid van 95% pleegt het wel een aanslag op je leven. Je kleren zijn drijfnat van het zweten en plakken aan je lijf. Maar we laten ons niet kennen en sjokken achter Anes aan. De man heeft er beduidend minder last van dan wij en is ook nog zo vriendelijk mijn driepootstatief te dragen.

Opnieuw bezorgt hij ons een verrassing. Hij wijst op een mini-ijsvogel, die op slechts 5 meter afstand van ons zit. Met zijn 12 centimeter, kleiner dan een huismus. Fraai oranje van kleur met een blauw petje met wel een lange (rode) ijsvogelsnavel. Sulawesi dwergijsvogels leven teruggetrokken en er is niet zo heel veel over ze bekend. Zijn voedsel zal waarschijnlijk ook uit insecten bestaan en ooit is gezien dat een Sulawesi dwergijsvogel een 11 centimeterlange hagedis te pakken had.

De scaly-breasted kingfisher komt alleen op Sulawesi voor. Het is een soort die leeft in ongerepte bossen tussen 900 en 2000 meter hoogte. Op lagere hoogtes wordt hij vervangen door de Blauwoorijsvogel. In mijn vogelgids staat bij het gedrag ‘Verlegen en onopvallend; wordt zelden gezien op gehoord.’ Dat laatste zal verklaren dat zelf een ervaren Sulawesi-ganger als Marc stond te stuiteren van plezier.”

De laatste categorie ijsvogels is zowel te vinden aan de waterkant als in het binnenland. Hun leefgebied varieert van rivieren, meren, mangroven tot plantages, bossen en parken. Qua voedsel zijn ze daardoor minder afhankelijk en hebben een scala aan prooien op hun menu staan.
Typische water- en bosijsvogels zijn: zwartkapijsvogel, heilige ijsvogel, menintingijsvogel.

De minst zeldzame van dit stel is wel de heilige ijsvogel. Opvallende smaragdgroene rug en kop, zwart masker, wit gezicht en een oranjekleurige onderzijde. Hij heeft de grootte van een spreeuw en een zwarte snavel. Zoals gezegd is hij niet kieskeurig wat zijn leefgebied betreft en we kwamen heilige ijsvogels zowel tegen in mangroven en een botanische tuin als in een cacaoplantage. Ook het verspreidingsgebied is erg groot. Heilige ijsvogels broeden in Australië en Nieuw-Zeeland en brengen de winterperiode door in Indonesië en de Solomoneilanden. Ze leggen dus grote afstanden af.

Ook qua voedsel is de soort bepaald niet kieskeurig: (trek)sprinkhanen, libellen, grote kevers, vis, rivierkreeften, padden, kikkers en zelfs kleine vogels.

IJsvogels zijn tot de verbeelding sprekende vogels, maar in de kleuren en maten zoals we ze op Sulawesi zagen, zijn het onbetwist de meest favoriete vogels van deze vakantie.