Gaat kunstnest scholeksters op het dak helpen?

De weg naar het modelnest vergt enige moed: een vijf meter lange, licht zwiepende ladder op en dan jezelf over de dakrand werpen. Maar de beloning maakt het de moeite dik waard: we stappen in een zee van fris-gele, dito groene en roestbruine begroeiing. Een tapijt van sedum met daaruit oprijzend een vreemd donker object, verankerd aan twee felgele pilaartjes. Het ziet eruit als een kabouterbureau: twee ladekasten en een blad. Het blad is bekleed met schelpjes. Onmogelijk te raden wat dit is, tenzij je de recente trend in scholeksterbescherming volgt.

Marcel Wijnalda is educatief medewerker van de Helderse Vallei, een duurzaamheidscentrum aan de rand van Den Helder. “Dit is een prototype van een kunstmatige broed/schuilcombinatie voor scholeksters”, legt hij uit. “Het gaat slecht met de scholekster; de populaties kalven af. Er komen minder vogels bij dan er dood gaan.”

Dat is een landelijke trend, maar Wijnalda werd er in zijn werkgebied met de neus op gedrukt: “Ik zie hier al tien jaar lang een koppel scholeksters elk seizoen weer met twee of drie jongen rondlopen, maar nooit heb ik die jongen het stadium van volwassenheid zien  bereiken. Wat is er toch aan de hand?”

Wijnalda’s scholeksters broedden steevast op het weelderige dak van het duurzaamheidscentrum; de vogels zijn zeer plaatstrouw. Ze weten zich op daken veilig voor grondpredatoren, zoals ratten, katten en honden. Ze zijn ook de enige steltlopersoort die zijn jongen voedt; de pullen hoeven dus voor voedsel het dak niet af. En een plat dak lijkt veel op de oorspronkelijke broedplekken: schelpenbanken en zelfs stenige of bitumen dijkranden rond kwelders. Vaak zijn er in de buurt van die daken graslandjes; sportvelden of parken. Daar is het goed pieren halen, een alternatief voor kokkels of mosselen.

Maar ooit moeten de jongen dat dak af. En daar vallen letterlijk nogal wat slachtoffers bij. Een ander nadeel van daken: er is vaak geen druppel water te vinden. “En de ouders zijn geen waterdragers”, stelt Wijnalda licht cynisch vast. Ten slotte is daar het nieuwste gevaar: aanhoudend zeer hoge temperaturen en toenemend noodweer door klimaatverandering. Kortom: als we scholeksters veilige broed- en schuilgelegenheid kunnen bieden, zou de overlevingskans van op daken geboren jongen sterk toenemen. En op termijn dus de populatie, zo is de hoop.

En dat leek mogelijk te zijn. Wijnalda bezocht een lezing van Bruno Ens, scholekster-onderzoeker van het eerste uur, en wel de ‘godfather van de Nederlandse scholeksterbescherming’ genoemd. Daar maakte Wijnalda kennis met een getekend ontwerp van een kunstnest-annex-schuilhok. Dat wilde hij wel bouwen. Maar het hoefde niet eens. Hij kreeg een prototype in de schoot geworpen door Merel Roks, die vanuit Vogelbescherming en het Jaar van de Scholekster een demo-project coördineerde. Het had ook een ‘uitprobeer-project’ kunnen heten. Want voor zo’n experiment met een kunstnest had SOS, de Stichting Onderzoek Scholekster, een subsidie gekregen van het Jaap van Duijnfonds. Het was uiteindelijk met de technische ondersteuning van Vivara Pro – bekend van de vogelproducten in onder meer de winkel van Vogelbescherming – dat de eerste kunstbroed/schuilhokken zijn gebouwd.

Ze waren aan de deur geweest. ‘Er ligt een dood vogeltje op je stoep, buurman.’ Fedde Bosscha, gepensioneerd bewoner van een onder architectuur gebouwd huis met veel platte daken, in een buitenwijk van Sneek, was gaan kijken en begreep het direct: het was een van die scholeksterpullen op het dak van de garage. Zijn scholeksters. Het was begonnen met de ontdekking van vier eieren ‘zomaar op dat dak’. En ineens waren er twee ouders en vier jongen, piepklein. Fedde begon er plezier in te krijgen, maakte foto’s, zocht op internet naar meer informatie. Op Scholekster op het dak van Stichting Onderzoek Scholekster (SOS) vond hij tips over wat te doen. Hij plaatste een pallet voor schuilgelegenheid en een kommetje water om de vogels drinken te bieden. En hij bleef ze fotograferen vanachter een klein raampje.

Maar het dood gevonden vogeltje betekende een dramatische wending. Het was een stormachtige nacht geweest en de vogels leken van het dak geblazen te zijn. Fedde zag nog maar één jong dat in de tuin door de ouders gevoerd werd. “Later kreeg hij een cursus pieren steken. Nog weer een tijdje later waren ze alle drie verdwenen. Ik denk wel eind goed, al goed.”

En hoe verging het de scholeksters van Marcel Wijnanda? “Het jammere nieuws is dat er niet op de kast gebroed is. Het goede nieuws: met storm Poly hebben er drie scholeksters in geschuild. Er is hier eigenlijk ook genoeg natuurlijke gelegenheid om te broeden. Maar ik geef het nog wel een kans; de vogels moeten waarschijnlijk eerst nog wat wennen aan die kast.”