Eikenprocessierupsen bestrijden: ervaringen van gemeenten

In een tijdperk waarin het aantal insecten schrikbarend hard afneemt, kan je eikenbomen waarop meer dan 400 verschillende soorten insecten leven, niet zomaar inspuiten met een bestrijdingsmiddel dat ál die dieren doodt. Sterker: dan wordt de kans op plagen alleen maar groter, want natuurlijk evenwicht is dan verleden tijd.

De gemeenten Woerden en Winterswijk weten dat en verhogen juist de biodiversiteit binnen hun gemeentegrenzen. Zo krijgen ook de natuurlijke vijanden van de eikenprocessierups een kans. Op die manier houden beide gemeenten de plaag in toom en beschermen hun burgers. Hoe gaan ze te werk? We vroegen het aan Arjen Poelmans (ecoloog gemeente Winterswijk) en Matthijs Hoes (groenbeheerder gemeente Woerden & Oudewater).

Arjen: “Wij zetten in op het verbeteren van biodiversiteit. Daarin komt alles samen. Het helpt dieren en planten, heeft een gunstig effect op de gezondheid van onze inwoners, is een natuurlijke bestrijding van plagen - niet alleen de eikenprocessierups, ook in de landbouw - én: het houdt onze gemeente als Nationaal Landschap en met vier Natura 2000-gebieden mooi. De gemeente én de burgers zijn trots op Winterswijk en de bescherming van ons (cultuur)landschap met al haar soorten hoort bij onze geschiedenis.”

“We hebben eerst het maaibeheer aangepast”, zegt Matthijs. Voorheen was 90 procent gazon, op veel plekken hebben we daar ruige bermen van gemaakt. En we hebben samen met een ecologisch adviesbureau lijsten opgesteld van planten- en boomsoorten met ecologische waarde die we graag terugzien. Lange lanen met bomen van één soort planten wij liefst niet meer aan. We weren eiken niet, maar kijken goed waar we ze neerzetten. Ook gebruiken wij vaak kruidenrijke mengsels bij de aanleg van grasvelden en poten we bloembollen. Verder hebben we samen met IVN Woerden nestkasten opgehangen.”

“We gebruiken ook nematoden, maar alleen in gebieden met een hoog risico en zuigen rupsen weg op overige locaties. We stimuleren burgers om een steentje bij te dragen, bijvoorbeeld met subsidies voor groene daken. We hebben eens een hele straat groen en natuurvriendelijk ingericht toen er een nieuwe riolering werd aangelegd. Dan geef je als gemeente het goede voorbeeld en zie je de tuinen in de loop der jaren mee veranderen.”

“Maaien en afvoeren zodat de bermen verschralen doen we al sinds jaar en dag”, vertelt Arjen, “al gebeurt het nu ook op steeds meer plaatsen. Daarbij hebben we dit jaar 1500 nestkasten in het buitengebied geplaatst en honderden kasten uitgedeeld aan bewoners. Dat was een groot succes. We hebben een hele campagne om bewoners mee te laten doen met het vergroten van de biodiversiteit.

Concrete mogelijkheden voor inwoners zijn: bloemrijke tuinen, nestkasten voor vogels en vleermuizen, insectenhotels, takkenhopen en kunstlicht beperken. Eigenlijk vergelijkbaar met wat de gemeente doet, maar dan in eigen tuin.”

“Verder zit landschap en biodiversiteit in zowel bestemmingsplannen als in de vergunningverlening verwerkt. Als je iets doet in het buitengebied dat leefgebieden beïnvloedt, moet je er ook wat tegenover stellen. Ook beginnen we met natuurinclusief bouwen en we hopen dat meer partijen volgen.

Een voorbeeld: we hebben samen met de ijsvereniging een ijsbaan aangelegd, met daarbij een poel, een houtsingel en een bloemenrijk grasland als plusjes voor de omgeving. We laten ook holle bomen staan, als plek voor vleermuizen, je kunt ze toppen dan is het veilig.” 

“We doen daarnaast aan biologische bestrijding met Xentari (een bacteriepreparaat), maar alleen op de overlastlocaties en rekening houdend met de kaart van de Vlinderstichting.”

“Vorig jaar hebben we op een aantal locaties níet preventief bestreden”, verklaart Arjen. “Het gevolg was een enorme overlast voor bewoners. Door op deze locaties Xentari te gebruiken, is de overlast vele malen minder. Wij en de bewoners weten dat het middel neveneffecten heeft, maar de gezondheidsklachten maken dat het soms niet anders kan.”

Matthijs: “Op de lange termijn willen we naar een natuurlijk evenwicht, maar op de korte termijn zullen we soms de overlast moeten beperken. Er zijn natuurlijk mensen die zeggen dat we te weinig doen voor biodiversiteit. Aan de andere kan zijn er ook mensen die zeggen dat we te veel doen. Het maaibeheer is een mooi voorbeeld. Als je gaat van strak gazon naar twee keer per jaar maaien, of als je rietkragen ineens laat groeien, dan geeft dat een ander beeld en krijg je klachten. We leggen natuurlijk uit met welke gedachte we dit doen, maar sommige inwoners moeten hieraan wennen, die willen gewoon hun uitzicht behouden.”

Arjen: “We zien in Winterswijk dat gemeentelijke bermen nu soms worden onderhouden door particulieren. Die maaien het zelf maar wekelijks netjes kort als de gemeente het niet doet. Ha, ha, super betrokken, maar daar moeten we beter uitleggen waarom we niet maaien.”

In Woerden onderzoekt Matthijs de mogelijkheden om een meetnetwerk op te zetten voor de biodiversiteit. “Ik weet bijvoorbeeld hoeveel bloemrijke bermen we nu hebben en dat is positief, maar zitten de insecten waarvoor we dit doen er ook echt? De gemeenteraad maakt er geld voor vrij en wil weten wat het effect is. Er zijn zat lokale vrijwilligerswerkgroepen met voldoende kennis, maar er moet wel iemand zijn die het geheel kan coördineren.”

In Winterswijk zijn de nestkasten afgelopen jaar steekproefsgewijs onderzocht: de schatting is dat circa drie kwart van de kasten bezet was. Er is echter geen onderzoek uitgevoerd naar het effect van al die broedende vogels op de eikenprocessierups. ”Wij evalueren niet zelf. We laten ons daarin leiden door de landelijke onderzoeken van het NIOO en het Kennisplatform Processierups. We staan ervoor open om daarin mee te draaien.”