Vetbomen in plaats van vetbollen in de Sahel

Terwijl de winter in Nederland is aangebroken en vetbollen in de tuinen worden opgehangen, zijn onze trekvogels na een lange en zware reis al lang en breed in de Sahel-regio van West-Afrika aangekomen. Om daar te kunnen overleven, hebben ze bepaalde bomen nodig. Het is een tiental soorten waar ze insecten vinden of waar ze bessen van kunnen eten. Sommige van die bomen produceren mooie noten waar boter en olie van gemaakt wordt door bewoners. Een soort vetbomen dus!

In Mali was ik tijdens een veldbezoek enthousiast aan het uitleggen aan een collega van TreeAid hoe belangrijk bomen voor vogels zijn, toen we opeens oog in oog stonden met zo’n prachtige vogelboom: de Balanites aegyptiaca, ook wel de zeepbesboom genoemd. Die boom, zo blijkt uit onderzoek, is essentieel voor het overleven van trekvogels zoals de fitis, gekraagde roodstaart en grasmus. Het was alsof de vogels het wetenschappelijke onderzoek nog eens extra kracht bij wilden zetten, het miegelde in die zeepbesbomen van de vogeltjes.

Voor mensen is de boom heel belangrijk, want in de vruchten van de zeepbesboom zit een harde noot, waar olie van gemaakt wordt. Hier koken de mensen mee, maar ook voor zeep zijn de noten geschikt.

Vrouwengroepen in Mali kunnen goed geld verdienen aan de zeepbesboomolie en ze gebruiken de vruchten ook als voedsel, de schillen als brandstof en de resten van het oliemaken als veevoer. Niets gaat verloren!

Meer van deze bomen in het landschap helpt óók trekvogels aan eten, omdat ze er lekker veel insecten in vinden. Tijdens het veldwerk kwam ik ook de vogelboom Ziziphus mauritiana tegen, lokaal bekend als jujube. Lekker voor snoep en drankjes, maar met haar voedzame vruchten kan de boom ook hét verschil maken in tijden van droogte en honger. Zulke bomen, die goed zijn voor mensen én vogels, zijn de sleutel tot het succes van trekvogelbescherming in de Sahel.

Michiel van den Bergh promoveerde onlangs op de relatie tussen vogels en mensen in de Sahel. Hij concludeerde simpel gezegd, dat als je het landschap goed inricht voor de vogels, ook de mensen er op vooruit gaan in hun levensonderhoud. Bomen zijn daarbij een cruciale link.

Dus niet alleen de zeepbesboom en de jujube zijn belangrijk, ook soorten als Faidherbia albida (anaboom) en verschillende acacia’s zijn cruciaal. Van de acacia’s kunnen mensen een mooie arabische gom maken en de boom werkt goed tegen erosie. De anaboom zit vaak vol met vogelnesten, de bladeren dienen als veevoer in de droge tijd én de soort staat bekend als bodemverbeteraar.

De lokale kennis over bomen is zeer rijk en met de BirdLife Partners en onderzoekers investeren wij in het versterken van de kennis over de trekvogels en biodiversiteit. Alleen als we het geheel van sociale, economische en ecologische factoren goed in kaart hebben, kunnen we de beste oplossingen vinden. Voor mens en vogel.