'De perfecte vlieger'

Gierzwaluwen doen alles in de lucht – eten, paren en slapen. De eerste vier jaar van hun leven zijn ze zelfs alleen maar in de lucht. Alleen bij heel extreem weer gaan de vogels aan gebouwen of rotsen hangen. Vanaf hun vierde jaar gaan gierzwaluwen broeden. Dat doen ze in gaatjes van gebouwen. Het ene moment zie je ze vliegen, het andere moment zijn ze verdwenen: op hoge snelheid ergens in een kier gevlogen.

Of soms in een kunstnest; die worden gelukkig steeds vaker standaard ingebouwd bij nieuwbouw en renovatie. Want nu alle huizen in Nederland zo netjes zijn afgewerkt en geïsoleerd, is het voor gierzwaluwen steeds moeilijker om een broedplek te vinden.

De jachtvluchten van gierzwaluwen boven het stedelijk gebied zijn goed te zien voor wie een beetje uitzicht heeft en het ook wíl zien. Ben je eenmaal in de ban van deze soort, dan is het verleidelijk om te blijven turen naar die sierlijke vluchten waarbij ze menig mug verschalken.

Gepensioneerd defensiebioloog Luit Buurma raakte eind jaren zeventig in de ban van de gierzwaluw. Al 40 jaar volgt hij ze met behulp van radarbeelden. Hij verheugt zich elk jaar op de terugkeer van de gierzwaluw, die hij als 'de perfecte vlieger' beschouwt.

Gedurende de jaren dat Buurma onderzoek deed, ontstond een heel ander beeld van wat de Nederlandse gierzwaluwen eigenlijk ’s nachts uitspoken. Steeds werd een stukje van de puzzel gelegd, mede dankzij steeds betere radarbeelden waardoor nu zelfs kleine groepjes gierzwaluwen in 'real time' goed te volgen zijn.

Wat speelt er? De broedparen blijven 's nachts op het nest, andere wat oudere vogels die nog geen nest bemachtigd hebben blijven de hele nacht rond de broedlocaties in de lucht. Maar de jongere gierzwaluwen – tot soms wel 100.000 – verzamelen zich in de schemering boven het IJsselmeer. Die stijgen dan gezamenlijk in een opvallend rustig tempo met het licht mee omhoog tot soms wel 2,5-3 kilometer. Daarna dalen ze in glijvlucht en doen zich vervolgens – tot soms vlak boven het water – tegoed aan dansmuggen. En bijzonder is, dat ze die klimvlucht opnieuw uitvoeren vlak voor zonsopgang.

Lang werd gedacht dat de gierzwaluwen ’s nachts zouden slapen tijdens hun glijvlucht naar beneden. Daar lijkt het veel minder om te gaan door onder meer Buurma’s speurwerk. Doordat de gierzwaluwen omhoog naar de zon vliegen in de ochtend- en avondschemering is gezocht naar andere verklaringen voor dit zonneritueel. Het lijkt veeleer te gaan over navigatie en oriëntatie, in combinatie met het begrijpen van het weer op grote schaal,  ook buiten het trekseizoen. Juist van grote hoogte kunnen gierzwaluwen voorspellen waar ze het beste kunnen zijn voor hun foerageren. Noodzakelijk is ook dat ze daarbij van elkaar leren: het stijgen is een sociaal gebeuren.

Dus ziet u de komende tijd gierzwaluwen vliegen, bedenk dan dat deze vogel behalve een perfecte vlieger misschien ook wel de beste weerman is. Veel kijkplezier!

Het artikel uit 2012 over de mysterieuze nachtvluchten van de gierzwaluw leest u hier.

Remco Daalder schreef een mooie introductie op deze soort: De Gierzwaluw. Hier te bestellen.