Wet- en regelgeving

Ruim een eeuw geleden waren er nauwelijks regels om vogels te beschermen. De Jachtwet reguleerde de jacht op een aantal vogelsoorten, maar van bescherming was niet of nauwelijks sprake. De wet tot bescherming van diersoorten nuttig voor landbouw of houtteelt uit 1880 beschermde een beperkt aantal vogels (vooral insecteneters). Het gros van de vogels was echter nog vogelvrij en dat veranderde pas met de vaststelling van de eerste Vogelwet. Die had als uitgangspunt dat in beginsel bescherming werd geboden aan alle vogels.

In 1899 werd Vogelbescherming Nederland opgericht, uit protest tegen het gebruik van dode vogels als versiering in de mode. Een aantal jaar later is ook Natuurmonumenten opgericht (1905). Mensen kregen aan het begin van de twintigste eeuw steeds meer het besef dat de natuur bescherming verdient. Vogelbescherming stond aan de wieg van de eerste Vogelwet uit 1912, die destijds uniek bleek voor Europa. In één klap werden bijna alle inheemse vogelsoorten wettelijk beschermd. Deze Vogelwet is in 1936 en 1994 aangescherpt.

De Vogelwet verbood o.a. het doden en vangen van vogels en het verstoren van hun nesten. Pas tientallen jaren later werd wetgeving vastgesteld ter bescherming van hun leefgebied. De Natuurbeschermingswet die in 1967 werd vastgesteld en in 1998 grondig is herzien bood bescherming aan de belangrijkste leefgebieden van vogels. Deze wet werd gecomplementeerd door de Flora- en faunawet die begin deze eeuw in de plaats kwam van de Vogelwet en de Jachtwet. De Flora- en Faunawet bood algemene bescherming aan alle inheemse vogelsoorten. De Natuurbeschermingswet 1998 en de Flora- en faunawet werden op 1 januari 2017 vervangen door de Wet natuurbescherming die op diens beurt op 1 januari 2024 is vervangen door de Omgevingswet. Deze nationale wetgeving biedt bescherming aan alle inheemse vogels en hun belangrijkste leefgebieden.

Vogels kennen geen grenzen. En ook in het buitenland zijn er bedreigingen voor ‘onze’ trekvogels. Bijvoorbeeld door jacht of door het verdwijnen van hun overwinteringsgebied. Daarom is het niet voldoende alleen op Nederlands grondgebied vogels en leefgebieden te beschermen. Op Europees niveau zijn daarvoor vooral de Vogelrichtlijn uit 1979 en de Habitatrichtlijn uit 1992 van groot belang. Europese landen werken daarbij aan de ontwikkeling van een ecologisch netwerk van beschermde natuurgebieden. Dit initiatief heet Natura 2000. Sinds kort speelt ook de Natuurherstelverordening een belangrijke rol in dit Europese beschermingsregime, waarmee een impuls wordt gegeven aan het biodiversiteitsherstel binnen en buiten de Natura 2000-gebieden.

Ook wereldwijd zijn er afspraken gemaakt om de natuur te beschermen. Zo zijn bijna 200 landen aangesloten bij het Verdrag inzake biologische diversiteit uit 1992. Dit verdrag is gericht op het behoud van biodiversiteit en duurzaam gebruik van bestanddelen daarvan, inclusief het voorkomen dat soorten uitsterven. Andere belangrijke mondiale natuurbeschermingsverdragen zijn:

• de Overeenkomst inzake watergebieden van internationale betekenis, in het bijzonder als verblijfplaats voor watervogels (Ramsar verdrag, 1971);
• de Overeenkomst inzake de bescherming van het cultureel en natuurlijk erfgoed van de wereld (UNESCO werelderfgoedverdrag, 1972); en
• het Verdrag inzake de bescherming van trekkende wilde diersoorten (Verdrag van Bonn, 1979).

In het kader van het verdrag van Bonn zijn verschillende overeenkomsten en andere instrumenten tot stand gekomen die zijn gericht op bescherming van trekvogels. De belangrijkste daarvan is de Overeenkomst inzake de bescherming van Afrikaans-Euraziatische trekkende watervogels (AEWA, 1996). In 2014 is in het kader van het verdrag van Bonn een actieplan vastgesteld voor trekkende landvogels (AEMPLAP).

• EU natuurwetgeving
• Omgevingswet