Tweede gezicht

Pascal Stroeken, STONE | maandag 25 maart 2019 | Vind ik leuk | Bewaar deze blog | 1347x

Ogen in het achterhoofd

Het was u vast al eens opgevallen dat steenuilen op hun achterhoofd een opmerkelijke tekening hebben (zie headerfoto). Dat scherpe, witte V-patroon heeft wel wat weg van de kenmerkende wenkbrauwen, met daaronder donkere vlekken op de plaats van de ogen. Met enig inlevingsvermogen kun je dit, zeker onder donkere omstandigheden, voor een gezicht aanzien.

In Duitse steenuilenboeken wordt dit fraai aangeduid als een Occipitalgesicht: achterhoofdgezicht. En, nog een mooie: het verschijnsel wordt beschreven als Augenmimikry, wat zoveel betekent als de nabootsing van ogen.

Ik heb de boeken er eens op nageslagen en daaruit blijkt dat vooral diverse overdag actieve uilen zo'n kenmerkend pseudo-gezicht op het achterhoofd hebben. Voorbeelden hiervan zijn de elders in Europa voorkomende dwerguil en sperweruil.

Functie van het tweede gezicht

Over de precieze functie van het achterhoofdgezicht bestaat geen eensluidende verklaring. Een uitleg zou zijn dat het mogelijk van achter aanvallende vijanden afschrikt, zoals overdag jagende roofvogels die het op een steenuil hebben voorzien. Dat lijkt op zich een plausibele verklaring, omdat het achterhoofdgezicht vooral bij dagactieve uilen voorkomt.

Een andere verklaring is, dat het een rol zou spelen bij zogeheten agonistisch gedrag. Dat is het gedrag dat een dier vertoont als het twijfelt tussen vlucht- en aanvalsgedrag, bijvoorbeeld bij een confrontatie met een territoriale  buurtgenoot. Bij een experiment met opgezette steenuilen in de jaren tachtig zag de Duitse steenuilenonderzoeker Exo, dat rivaliserende steenuilen elkaar van achter aanvallen. Door het opzetten van de veren wordt het gezichtspatroon versterkt, en dit dient mogelijk om de aanvaller af te schrikken. Deze uitleg verklaart dan weer niet waarom vooral dagactieve uilen zo'n achterhoofdgezicht hebben. Het kan natuurlijk ook een dubbelfunctie hebben: zowel afschrikken van belagers als van rivalen.

Holenuil

Tijdens het schrijven van dit blog bedacht ik me opeens dat het verre neefje van onze steenuil, de in Noord- en Zuid-Amerika levende holenuil, weliswaar qua verenkleed sterk op de steenuil lijkt, maar géén achterhoofdgezichtstekening heeft. Bij de holenuil loopt het fijne vlekkenpatroon op de kop door op het achterhoofd. Waarom heeft de eveneens dagactieve holenuil niet zo'n gezichtspatroon op het achterhoofd?

Ik heb de vraag vanavond meteen maar voorgelegd aan de Amerikaanse holenuilenkenner David Johnson. Dankzij het tijdsverschil (hij was gewoon overdag aan het werk) kreeg ik per ommegaande antwoord. Een verrassend antwoord! Het is volgens David namelijk een misverstand dat de holenuil als een dagactieve uil wordt beschouwd. Het zijn nachtdieren die ook een beetje in de schemer actief zijn. De uilen worden overdag weliswaar rustend en wakend bij hun ondergrondse nestholen gezien, maar dat is enkel omdat de open graslanden waar ze leven weinig dekking bieden. Anders dus dan steenuilen, die vooral in de jongentijd ook overdag jagen en daarbij de kans lopen een vijandig gezinde belager tegen het lijf te lopen.

De toelichting van David zou de theorie bevestigen dat het achterhoofdgezicht vooral als functie heeft om overdag belagers af te schrikken.

Logo

Welke exacte functie het achterhoofdgezicht ook heeft, er gaat niets boven het echte gezicht van steenuilen, met die prachtige ogen die je zo indringend kunnen aankijken. Het is natuurlijk geen toeval dat ze de inspiratie waren voor het beeldmerk van STONE!

Steenuilenoverleg Nederland (STONE) is een landelijke werkgroep die steenuilenbescherming en -onderzoek coördineert, stimuleert en faciliteert. Daartoe wordt samengewerkt met relevante binnen- en buitenlandse, professionele en vrijwilligersorganisaties. STONE is een vrijwilligersorganisatie, zonder betaalde krachten. Bezoek de website van STONE

Vind ik leuk
Bewaar deze blog

Meer over