Europa: Nederland moet weidevogels beter beschermen

De aantallen van veel soorten weidevogels in Nederland laten al vele jaren een zorgwekkende achteruitgang zien. Zo is de grutto – onze nationale vogel – in de afgelopen 50 jaar sterk in aantal gedaald, van 120.000 naar rond de 25.000 paar nu. Dit terwijl Nederland als internationaal van groot belang is voor de grutto en ons land daarom een internationale verantwoordelijkheid heeft om de soort voor uitsterven te behoeden.

De belangrijkste oorzaak van deze daling van het aantal weidevogels – en zelfs het nagenoeg verdwijnen van soorten als kemphaan en watersnip – ligt in de intensivering van de landbouw. Weidevogels, waaronder grutto ook kievit, tureluur, scholekster en veldleeuwerik, hebben grote, aaneengesloten, open gebieden nodig. Met extensief, kruidenrijk en structuurrijk grasland met een hoog waterpeil. Hier vinden ze beschutting voor de nesten en genoeg voedsel (regenwormen, insecten). Het gras moet laat worden gemaaid, pas nadat de jongen zijn uitgevlogen.

Helaas zijn zulke gebieden bijna overal vervangen door eentonig graslanden met bijna alleen maar Engels raaigras, waar het waterpeil laag wordt gehouden. Om het tij te keren ten gunste van weidevogels zijn vergaande maatregelen nodig om hun broedgebieden effectief te beschermen, waaronder het aanwijzen van Natura 2000-gebieden voor broedende weidevogels. Met voor weidevogels optimaal, aangepast (agrarisch) beheer.

Reeds in 2016 diende Vogelbescherming een klacht in bij de Europese Commissie, omdat Nederland zijn internationale verplichtingen ten aanzien van de bescherming van weidevogels en hun leefgebieden toen al stelselmatig niet nakwam. Sindsdien is de situatie voor de weidevogels verder verslechterd en is vanuit de Europese Commissie nu dus overgegaan tot een zogenoemde ‘inbreukprocedure’.

Het gaat in de kern om drie verplichtingen voor Nederland die (ook) van toepassing zijn op de grutto en alle andere weidevogels. Nederland moet:

1. Alle nodige maatregelen nemen voor de instandhouding van populaties van alle inheemse vogelsoorten.
2. Alle nodige maatregelen nemen voor het beschermen, in stand houden of herstellen van leefgebieden in voldoende gevarieerdheid en omvang voor alle inheemse vogelsoorten.
3. Speciale beschermingsmaatregelen treffen voor bedreigde en kwetsbare vogelsoorten en alle andere trekvogels, in het bijzonder door de aanwijzing en bescherming van speciale beschermingszones die bekend staan als vogelrichtlijngebieden ofwel Natura 2000-gebieden.

Voor de grutto heeft de Nederlandse overheid al plannen klaarliggen waar bescherming van weidevogels prioriteit heeft, zoals het Aanvalsplan Grutto. Vogelbescherming is een van de initiatiefnemers van dit reddingsplan, dat concrete aanbevelingen bevat om de grutto en andere weidevogels te behouden in ons boerenland en boeren hierbij (financieel) te ondersteunen.

Een cruciaal onderdeel van het Aanvalsplan Grutto is het bieden van langjarige financiële zekerheid aan boeren die willen meedoen. Ondanks herhaaldelijke oproepen heeft de overheid deze zekerheid helaas nog steeds niet gerealiseerd, terwijl het vorige kabinet het plan wél heeft omarmd. Boeren die juist hun steentje willen bijdragen aan weidevogelbeheer zijn hiervan de dupe, terwijl het draagvlak voor verduurzaming groot is, mits dit op basis van de juiste voorwaarden gebeurt.

Schipperheijn van Vogelbescherming Nederland maakt zich ernstige zorgen over de grote afname van weidevogels. Toch denkt hij liever in mogelijkheden: “De Nederlandse overheid is nu aan zet om de grutto naar behoren te beschermen en niet vrijblijvend wat voorstellen te doen, maar laten we niet vergeten dat weidevogels ook boeren nodig hebben. Er zijn al veel boeren die zich dagelijks inzetten voor weidevogels, maar de overheid moet meer bieden om hen goed te ondersteunen en het aantal weidevogelvriendelijke boeren verder uit te breiden. Cruciaal is dat deze boeren langjarige contracten krijgen en geholpen worden bij de aankoop van grond om te extensiveren. Een groter stuk land om te laten begrazen dus, en met genoeg plek voor weidevogels om te broeden. Hiervoor zou structureel budget vrijgemaakt moeten worden. Boeren verdienen langjarige zekerheid en een gezond verdienmodel.”

De Europese Commissie heeft met het starten van de inbreukprocedure Nederland opdragen om zijn internationale verplichtingen én verantwoordelijkheid ten aanzien van weidevogels alsnog na te komen. Dit kan zelfs leiden tot een veroordeling door het Europese Hof van Justitie. 

“We hopen dat het bij deze zaak niet zover hoeft te komen en dat Nederland aan z'n verplichtingen voldoet. Vanuit Vogelbescherming werken we graag mee aan oplossingen. Daarbij hebben we liever dat de Nederlandse overheid actie onderneemt omdat ze zelf ook inziet dat het zo niet meer kan”, aldus Karsten Schipperheijn. “Samen moeten we de plannen realiseren om een cultuurlandschap mét weidevogels in ere herstellen. De Nederlandse overheid is aan zet, alle ogen zijn nu gericht op het Regeerprogramma. Er moet nu wat gebeuren voordat het te laat is voor de weidevogels.”