Boekentip: Gevleugelde geschiedenis van Nederland

Hoe ontstond het idee voor een boek over de relatie tussen vogels en mensen?

Erik de Bruin: “Ik had als redacteur een groot boek van het Huygens Instituut begeleid over de internationale Nederlandse geschiedenis en ik was net met vogels kijken bezig. Toen kreeg ik het idee, waarom geen boek over de geschiedenis van vogels! Mijn vriendin suggereerde meteen de titel, Gevleugelde geschiedenis. Vervolgens belde ik met de directeur van het Huygens Instituut, en die was positief maar zei ook: dan moet je met Jan Luiten praten. Want hij is historicus én vogelaar.”

En Jan Luiten, was jij ook meteen gewonnen voor het idee?

Jan Luiten van Zanden: “Ja, ik vind het heel aantrekkelijk om meerdere perspectieven te combineren. Via de vogels kom je terecht bij de ecologie, paleontologie, archeologie, taalkunde, kunstgeschiedenis, geschiedenis en journalistiek. In die vakgebieden zijn allemaal eigen verhalen te vinden over mensen en vogels. En zo kun je eigenlijk de hele Nederlandse geschiedenis bewandelen.”

Valt er een lijn te ontdekken in de bijdragen uit al die hoeken?

Erik: “Wat opvalt is dat de manier hoe mensen naar vogels in de natuur kijken op een gegeven moment verandert. Zeker in 19e en 20e eeuw beginnen steeds meer mensen met verwondering naar vogels te kijken als vogel. Daarvoor worden de vogels voornamelijk gebruikt ter meerdere eer en glorie van de mens.”

Jan Luiten: “Die omwenteling is eigenlijk van betrekkelijk recente datum. Voorheen was de natuur toch vooral iets instrumenteels. In het boek komen bijvoorbeeld de systematische exploitatie van reigerkolonies in de Middeleeuwen aan bod, de reiger werd gegeten toentertijd, en de vervolging van raven tot aan de 20e eeuw, als vermeende concurrenten van jagers. Een enkeling ging al eerder heel anders naar vogels kijken, zoals in het verhaal over de familie Van Gogh naar voren komt.”

Welke bijdragen spreken jullie het meest aan?

Jan Luiten: “Dat verhaal over Van Gogh vind ik schitterend. Het is prachtig hoe hij leerde zien en schilderen op het  Brabantse platteland, mede dankzij zijn voorkeur voor natuur en vogels. Daar zie je eigenlijk hoe het grote talent van Van Gogh ontstaan is.”

Erik: “Ik vind de bijdrage over de ganzenveer heel leuk. Het beschrijft hoe de gans eigenlijk aan de kenniseconomie ten grondslag heeft gelegen.”

Jan Luiten: “En dat terwijl we de schrijver hadden gevraagd iets te schrijven over de oudste zin die in het (oud-)Nederlands bekend is. Hebban olla vogala nestas hagunnan hinase hic anda thu wat unbidan we nu? Alle vogels zijn nesten begonnen, behalve jij en ik. Waar wachten we nog op?”

Erik: “Die zin is natuurlijk geschreven met een ganzenveer…”

Wat vonden jullie verrassend?

Erik: “Hoe vaak de naam Jacob van Mearlant terugkwam. Deze veelschrijver uit de Middeleeuwen heeft in de 13e eeuw het boek Der naturen bloeme geschreven. Met deze encyclopedie in de volkstaal heeft hij, denk ik, weten te inspireren om met meer verwondering naar de natuur te kijken, ook al baseerde hij zich op geschreven bronnen en staan er bijvoorbeeld ook mythologische dieren in.”

Jan Luiten: “Het verhaal over hoe goed het gaat met de putter, de goudvink en de appelvink als broedvogel over een langere periode bekeken. Dat verhaal eindigt eigenlijk best optimistisch. Het gaat goed met die vinken. Ook had ik nog nooit gehoord dat Middeleeuwse nonnen sperwers gebruikten om te jagen. Roofvogels werden destijds ingezet voor de jacht, de gevangen vogeltjes at men vervolgens. De schrijfster van dit verhaal is archeoloog, en deed onderzoek naar de vondst van sperwerbotten in het Ursulaklooster.”