Nieuw: Handboek Europese vogels - alle kenmerken in beeld

Een boekwerk van meer dan 1.000 pagina’s – gelukkig verdeeld over een set van twee boeken – kent bijna vanzelfsprekend een lange voorbereidingstijd. In dit geval begon dat al eind jaren ’90 van de vorige eeuw. Fanatiek vogelaar en determinatiefreak Nils van Duivendijk gaf in eigen beheer toen een kenmerkengids uit van de vogels van Europa, Noord-Afrika en het Midden-Oosten, dat zich puur op de kenmerken richtte. Geen afbeeldingen, alleen de herkenningspunten per soort. Dit culmineerde eerst in de Dutch Birding Kenmerkengids en later in de Advanced Bird ID Guide.

Toch bleef de wens om een combinatie te maken met foto’s, juist omdat de digitale revolutie grote sprongen voorwaarts maakte. Na nog eens ruim 10 jaar denken, plannen, schrijven, schaven en opscharrelen is het nu zover.

Vorige week verscheen dan het langverwachte  tweedelige ‘Handboek Europese vogels’: een unieke kruising tussen een vogelgids en een determinatie-handboek. De titel heeft overigens als ondertitel: ‘alle kenmerken in beeld’ en dat is meteen een goede samenvatting. Alle zichtbare, diagnostische veldkenmerken – de typeringen die uniek zijn voor een soort – worden besproken en meteen verduidelijkt door ze aan te wijzen op bijbehorende foto’s.

Andere informatie die de determinatie kan ondersteunen (gedrag, voorkomen in tijd en ruimte) ontbreekt meestal. En ook geluiden worden niet besproken. Maar dat geeft niet, daar zijn andere boeken voor. Want als je in snel wilt weten hoe je twee gelijkende vogels kan onderscheiden, dan is dit hét boek. Of als je snel wilt weten hoe je van een soort leeftijd en geslacht kunt bepalen, dan is dit óók het boek.

Door de kansen die de digitale fotografie biedt, is het mogelijk om superscherpe foto’s af te drukken, die bijna ieder veertje apart laten zien. De makers weten dat  ten volle te benutten. Dit heeft wel tot gevolg dat vaak kenmerken worden uitgelicht die op het niveau van individuele veren/veerpartijen worden verduidelijkt. Dan heb je dus – zeker van de lastiger soorten – eigenlijk zelf ook goede foto’s nodig om de verschillen te zien. ‘Eerst schieten (met een camera!) en dan pas vragen’, is dus bij dit handboek ook wel aan de hand. Gelukkig bevatten de boeken (deel 1 behandelt de niet-zangvogels, deel 2 de zangvogels) daarnaast toch ook vele handige kenmerken die in het veld bruikbaar zijn.

Voor het benodigde beeldmateriaal tekende Marc Guyt, fotograaf, vogelaar en eigenaar/oprichter van natuurfotobureau Agami, die hiervoor zijn volledige netwerk heeft ingeschakeld. Ogenschijnlijk werd geen enkele moeite bespaard om de juiste (meer dan 5.500!) foto’s te vinden. Veel ervan zijn speciaal voor dit boek gemaakt. De afbeeldingen zijn in beide boeken van het grootste belang. Zonder uitzondering is steeds het passende beeld gekozen om de beknopte maar volledige teksten te ondersteunen, dus ook jongere vogels en vogels niet in hun prachtkleed. Handig is overigens het schutblad, dat geeft een snelle sleutel naar de vogelfamilies.

Met ruim 1.000 pagina’s aan determinatiehulp over 720 Europese vogelsoorten, inclusief vele dwaalgasten en herkenbare ondersoorten, is de volledige set wellicht wat onhandig om mee naar buiten te nemen. Voor veel vogelaars zal het dus eerder een aanvulling zijn op, maar niet gauw een vervanging zijn van bestaande veldgidsen. Misschien zou een uitgave in de vorm van een app een idee zijn voor de toekomst?

Dit mag overigens niet afleiden van het monumentale en baanbrekende werk dat hier is afgeleverd. Zonder poespas geeft de set boeken voor het eerst een overzicht van alle verenkleden en kenmerken direct gekoppeld aan functionele foto’s. Het wordt al de nieuwe standaard in vogeldeterminatie genoemd en dat is volledig terecht. Het ‘Handboek Europese vogels’ hoort thuis in de boekenkast van iedere vogelaar en als je er niet voor terugschrikt in de rugzak, fietstas, of op de hoedenplank.