Hulp bij fatale verlokking voor kerkuilen in de berm

“Het probleem is eigenlijk heel eenvoudig te begrijpen”, stelt Johan de Jong, de nestor van de kerkuilenbescherming in Nederland. “Onze wegbermen zijn gewoon té aantrekkelijk voor jagende kerkuilen en andere muizeneters. Zeker in jaren dat er weinig muizen zijn in de rest van het boerenland, zijn de wegbermen een soort reservaten voor muizen. Ga maar na, er staan allerlei wilde planten, er wordt hooguit twee keer gemaaid, en vaak is er ook nog water in de buurt, in de sloten die veel provinciale wegen en snelwegen afschermen. Dan is het logisch dat onder andere de kerkuilen hun toevlucht zoeken tot de hectometerpaaltjes, vlak langs de weg, om vanaf te jagen of om hun prooi op te eten.”
Maar die ‘liefde voor de hectometerpaaltjes’ is wel een fatale verlokking, zo blijkt uit de cijfers. De Jong: “In sommige jaren sterft meer dan de helft van de geringde jonge kerkuilen in een bepaald gebied in het verkeer. Als de vogels opvliegen vanaf de hectometerpaaltjes lopen ze een grote kans om geschept te worden door een auto.”

In 2014 werd voor het eerst een even simpele als – naar nu blijkt –  effectieve manier uitgeprobeerd om de uilen van hun gevaarlijke lievelingsplekjes af te houden. “Een lid van onze kerkuilenwerkgroep, Jan Koopmans, had een eenvoudige, soepel lopende rol gemaakt, die je op de bovenkant van een hectometerpaaltje kon bevestigen. Uit proeven met revaliderende vogels in de vogelopvang De Fûgelhelling in Ureterp, bleek dat kerkuilen en ook ransuilen daardoor niet meer op de paaltjes konden gaan zitten. Vervolgens hebben we met hulp van Rijkswaterstaat over een lengte van drie kilometer aan weerszijden van de A7 bij Beetsterzwaag zestig paaltjes van rollen voorzien en op een veiliger afstand alternatieve zitruimte aangeboden in de vorm van een hoge zitpaal.”

Onlangs presenteerde de Jong de resultaten van vier jaar onderzoek langs de A7 en in de rest van Friesland. Daaruit blijkt dat op het proeftraject duidelijk minder slachtoffers vielen dan langs de wegen elders in de provincie. Helemaal naar nul ging het aantal verkeersslachtoffers niet. “Bijvoorbeeld na een jaar met een goede muizenstand en dus veel jonge vogels, stortte de muizenstand in en gingen de uilen massaal op zoek naar de laatste muizen in de ‘reservaten’ langs de wegen. Toen vonden we ook langs het stuk weg met de rollen en de paaltjes nog wel een paar slachtoffers, maar aanzienlijk minder dan op andere stukken weg.”

Omdat één onderzoek eigenlijk géén onderzoek is, herhaalde ecoloog Jasja Dekker in opdracht van de Provincie Noord-Holland en Rijkswaterstaat de proef van De Jong langs de A7 in de Wieringermeer. Ook hij vond een afname van het aantal verkeersslachtoffers op het traject waar de rollen en de palen in de berm werden geplaatst, zij het iets bescheidener dan de positieve resultaten in Friesland. Daarnaast wist hij met een wildcamera vast te leggen dat kerkuilen de alternatieve palen ook echt gebruikten om rustig de vangst op te peuzelen.  “Zeker in wegbermen waar geen wandelaars of fietsers kunnen komen, zoals langs snelwegen, is het systeem van De Jong ook een robuuste oplossing”, stelt Dekker. “We zagen geen defecte of vastlopende rollen, wat natuurlijk een voorwaarde is om dit systeem te laten slagen. Langs provinciale wegen met fietspaden erlangs zagen we wel dat er af en toe rollen werden verwijderd. Daar moet dus nog iets op worden gevonden.”

De constatering dat de slachtoffers vooral jonge, onervaren kerkuilen zijn en dat er daarmee misschien dus helemaal geen groot effect is op de populatie, die is aan De Jong niet besteed. “Los van het aandeel volwassen vogels, dat in sommige jaren alsnog aanzienlijk is, is dit een probleem dat door mensen is gecreëerd. Dan hebben we de morele plicht om dat als mensen ook op te lossen!”

Inmiddels heeft de provincie Fryslân het project van De Jong ook omarmd. Op de zogeheten sintrale as, in het noorden van de provincie, worden over een lengte van twee keer 10 kilometer provinciale weg ook rollen en palen geplaatst om de uilen te beschermen.

Lees het eindrapport ‘Veilig foerageren langs de snelweg dank zij aangepaste hectometerpaaltjes’.