Analyse verkiezingsprogramma's
Een aantal van onze collega's die veel weten over vogels en natuur heeft de verschillende partijprogramma’s gelezen. Op basis van een aantal belangrijke thema’s proberen we uiteen te zetten wat ons in positieve en negatieve zin opvalt in de beloftes die gedaan worden. Wij kijken daarbij heel specifiek door de bril van vogels en hun leefomgeving.
Onderstaande analyse is dus niet volledig, maar is een poging om de opvallendste zaken te duiden. Wil je meer weten over de standpunten? Verdiep je dan vooral in de volledige partijprogramma’s waarin je geïnteresseerd bent. Een link naar het programma vind je onderaan de betreffende analyse.
We beperken ons in de analyse tot de top-12 partijen uit de nationale peilingwijzer van 11-10-2023. Deze presenteren we op alfabetische volgorde.
BBB
De BBB stelt het landelijk gebied te willen vergroenen, maar natuurkwaliteit lijkt daarbij niet hoog op de prioriteitenlijst te staan. Veel voorstellen gaan vooral over het beschermen van het boerenbedrijf, ongeacht wat dit voor de natuur betekent. Natuurgebieden moeten volgens BBB vrij toegankelijk zijn, maar daarbij heeft de partij wel aandacht voor vogels. Tijdens het broedseizoen moeten vogels niet gestoord worden als het aan de BBB ligt.
Opvallend is dat BBB geen aparte minister voor Natuur en Stikstof wil, waarmee de landbouwbelangen net als vroeger die van de natuur weer dreigen te overschaduwen. De partij wil daarnaast alleen nog grote Natura2000-gebieden, wat in de praktijk lijkt te betekenen dat een aantal van deze beschermde gebieden moet verdwijnen. Op de vraag hoe dit juridisch mogelijk is gaat de partij niet in. Wat dit betekent voor vogelsoorten die voor deze gebieden afhankelijk zijn laten ze ook in het midden. De instrumenten die nu gebruikt worden om de stikstofuitstoot en waterkwaliteit te meten, deugen volgens BBB niet. De partij pleit voor alternatieven die vermoedelijk juridisch geen standhouden en die voor vogels een verslechtering dreigen te betekenen.
BBB doet wel allerlei voorstellen om steden te vergroenen en te verkoelen in de zomer. Ook bij nieuwbouw wil de partij rekening houden met extremere weeromstandigheden, bijvoorbeeld door te kiezen voor groene infrastructuur en het beter vasthouden van water. Hier zullen ook vogels van profiteren.
CDA
Het CDA heeft in haar programma oog voor het belang van een schone bodem, lucht en schoon water. Een schone leefomgeving is ook heel belangrijk voor vogels, die last hebben van bijvoorbeeld chemische lozingen. Opmerkelijk in dit kader is dat de partij niet tegen het gebruik van gewasbeschermingsmiddelen is, wat haaks lijkt te staan op de belofte van een schone bodem en schoon water.
De christendemocraten pleiten in hun programma voor voldoende ruimte voor land- en tuinbouw en ze willen vruchtbare landbouwgrond een beschermde status geven. Voor onze boerenlandvogels is het vooral van belang dat er meer natuurrijk boerenland komt, waar er weer plek is voor vogels als de kievit en grutto. Als het gaat om natuur pleiten ze niet voor meer ruimte, in plaats daarvan willen ze prioriteit geven aan het behoud en herstel van groene coulisse- en heggenlandschappen. Dit laatste is mooi nieuws voor vogels, maar pleit Nederland niet vrij voor haar verantwoordelijkheid om extra natuurgebieden aan te leggen. Dit is in lijn met de Europese biodiversiteitsstrategie en bovendien hard nodig, óók voor onze vogels.
Het CDA maakt weinig haast met de landbouwtransitie die zo belangrijk is voor vogels. De partij wil boeren vooral alle tijd geven om anders te gaan ondernemen. De urgentie om snel de druk op de natuur en vogels te verminderen, ontbreekt in het programma. Wel goed voor vogels is dat het CDA langere contracten wil voor natuurbeheer door boeren. Nu heeft een boer voor zes jaar zekerheid. Als het aan het CDA ligt wordt dat 20 of 30 jaar. Daarmee wordt kiezen voor natuurbeheer aantrekkelijker gemaakt voor boeren en krijgen ze langjarig perspectief.
Tot slot wil de partij ketenpartijen zoals supermarkten en banken verplichten om bij te dragen aan de verdere verduurzaming van de landbouwsector. Dat is goed, want het zijn juist deze partijen die de afgelopen decennia hebben geprofiteerd van de intensivering van de landbouw. Bovendien is cruciaal dat niet alleen boeren maar iedereen in de keten bijdraagt aan de transitie naar een beter landbouwsysteem.
ChristenUnie
Het partijprogramma van de ChristenUnie bevat een tiental pagina’s over klimaat en energie, landbouw en voedsel, natuurbehoud en visserij. Ze pleiten voor investeringen in hernieuwbare energie, zoals wind- en zonne-energie, mét aandacht voor natuurbehoud en visserijbelangen. Een ingewikkelde puzzel. Daarnaast heeft CU vergaande plannen voor een verbod op reclame voor fossiele brandstoffen, willen ze strenge handhaving van milieuregels en harder optreden tegen milieuvervuilers. Allemaal goed nieuws voor de kwaliteit van natuur en daarmee de leefomgeving van vogels.
Wat betreft de landbouw streven ze naar een meer extensieve en natuurinclusieve aanpak, met een kleinere veestapel en de productie van lokaal veevoer. Ze willen de impact van de landbouwsector op klimaatverandering verminderen en streven naar een traditioneel kringloopmodel in de landbouw. Dit omvat het verminderen van het gebruik van kunstmest, het bevorderen van biodiversiteit, het verminderen van de afhankelijkheid van pesticiden. Alles om de achteruitgang van de natuur aan te pakken. Hier zullen bijvoorbeeld weidevogels zeker van profiteren.
De ChristenUnie benadrukt ook de cruciale rol van natuur in de ruimtelijke inrichting en pleit voor meer investeringen en betere bescherming van de natuur. Ze streven naar herstel van biodiversiteit en ecosystemen, met maatregelen zoals onderwijs over natuur, natuurinclusieve bouw, financiële steun voor natuurherstel, en uitbreiding van bossen. Ook willen ze de vogelgriep aanpakken, met geld voor het opruimen van dode wilde vogels door specialisten en onderzoek naar het virus.
Wat betreft visserij nemen ze enerzijds een positief standpunt in met aandacht voor gezonde zeeën, vismigratie en het bestrijden van illegale visserij en milieuvervuiling. Maar er zijn ook punten die mogelijk minder goed uitpakken voor vogels en natuur. Zoals de belofte om garnalen- en kokkelvissers een bestendige toekomst te bieden. Onderzoek wijst uit dat de negatieve effecten hiervan op natuur mogelijk grote gevolgen hebben.
D66
D66 wil stevig opkomen voor natuur. Naast het behoud van de Vogel- en Habitatrichtlijn willen ze ook dat de Europese Natuurherstelwet er snel komt. Daarnaast wil de partij internationaal bindende afspraken over de bescherming van biodiversiteit. De partij wil maatregelen treffen om in 2030 ten minste 20 procent van alle land- en zeegebieden te herstellen en in 2050 zullen alle ecosystemen in goede staat hersteld zijn.
D66 wil meer natuur en pleit voor 50.000 hectare extra natuur in 2030 ten opzichte van nu en 160.000 hectare extra natuur in 2040. Als het aan D66 ligt wordt 30 procent van de Noordzee beschermd natuurgebied. De partij wil bodemberoerende visserij verbieden. Volgens de partij is het daarnaast belangrijk dat we ons waterpeil verhogen, onder meer in veenweidegebieden. Daar zijn weidevogels erg blij mee.
Als het aan D66 ligt, krijgt de natuur zelf een stem. Dat moet gebeuren door de rechten van de natuur te erkennen. Onder andere de Waddenzee zou een eigen rechtspersoonlijkheid moet krijgen. Daarnaast wil D66 een ombudsman voor natuur en dieren instellen, die onderzoekt of de overheid en andere instellingen zich houden aan de wet- en regelgeving rondom het in stand houden en verbeteren van natuur en dierenwelzijn.
De partij wil dat de overheid via de nationale grondbank het recht op eerste koop van grond van stoppende boeren heeft. Zo kan grond worden opgekocht en tegen een lagere prijs uitgegeven worden aan (startende jonge) boeren die willen extensiveren, met voorwaarden op het gebied van natuurvriendelijke bedrijfsvoering. Vogelbescherming komt met een soortgelijk voorstel omdat we merken dat het de overheid nu vaak aan grond ontbreekt om bijvoorbeeld te zorgen voor natuurinclusieve landbouw, groen rondom de stad, extra bossen en andere belangrijke maatregelen voor vogels.
FvD
Meteen al in het voorwoord van het verkiezingsprogramma wordt duidelijk wat Forum voor Democratie denkt van het huidige klimaat- en stikstofbeleid: absurd en onzinnig. Geen verrassing voor een partij die de klimaatcrisis en het stikstofprobleem ontkent; “Wij geloven niet in de hocus pocus over gevaarlijke klimaatverandering”. Als het aan Forum voor Democratie ligt gaan we in Nederland verder met het produceren en uitstoten van schadelijke stoffen. Met alle gevolgen van dien voor vogels, natuur, klimaat en uiteindelijk dus onszelf.
Forum voor Democratie zegt wel onze natuurgebieden te willen beschermen. Maar de manier waarop lijkt niet positief uit te pakken voor vogels en natuur. Het beheer van natuurgebieden wil FvD namelijk overlaten aan particulieren. Daarnaast wil de partij meer recreanten toelaten in natuurgebieden, ondernemers in de omgeving van natuurgebieden niet beperken en huidige ‘destructieve maatregelen’ voor natuurherstel schrappen. Voor vogels zijn deze ontwikkelingen zeer negatief.
Forum voor Democratie wil wel meer bomen aanplanten, maar die lijken er volgens FvD ook vanzelf te komen. Omdat meer CO2 leidt tot meer bomen en planten op aarde, zo is hun opvatting. Op één punt komt de partij wel op voor vogels: het pleit tegen windenergie, omdat veel vogels sterven doordat ze tegen een windmolen botsen en om natuurgrond vrij te maken. Hoewel dit klopt, zetten we als Vogelbescherming liever in op geschikte locaties voor windparken om enerzijds vogelslachtoffers te voorkomen en anderzijds wel de energietransitie te bevorderen. De gevolgen van klimaatverandering vormen namelijk ook een groot probleem voor vogels en natuur.
GL/PvdA
GL/PvdA geeft prioriteit aan natuurherstel. In 2030 moet de afname van biodiversiteit zijn gekeerd. Ook de stikstofuitstoot moet dan gehalveerd zijn. Ze willen natuurgebieden aan elkaar verbinden en er bufferzones omheen creëren om deze te beschermen. Ook willen ze inzetten op een basiskwaliteit van de natuur in Nederland. Wat er onder andere op neer komt dat ze meer natuur(herstel) willen buiten de beschermde natuurgebieden, zodat de kwaliteit van natuur overal verbetert tot een basisniveau. Dit is erg belangrijk voor vogels en de biodiversiteit. Wij zijn blij om te zien dat Basiskwaliteit Natuur, een concept bedacht door Vogelbescherming en partners, invulling krijgt in dit partijprogramma.
De partij wil verder meer landschapselementen zoals houtwallen en heggen terugbrengen in het boerenland, en wil boeren in staat stellen om met behulp van het instrument ‘landschapsgrond’ aan natuurbeheer te doen. Dit zijn allemaal zeer belangrijke maatregelen voor onze boerenlandvogels, evenals hun ambitie om het Aanvalsplan Grutto uitvoeren. Daarmee worden maatregelen getroffen om weidevogels te helpen en een verdienmodel te creëren voor boeren die aan weidevogelbeheer doen. Om virussen zoals vogelgriep tegen te gaan wil de partij pluimveehouderijen nabij waterrijke natuur beëindigen of verplaatsen. Daarnaast kondigen ze aan te willen stoppen met het gebruik van glyfosaat, een pesticide dat veel gebruikt wordt in de landbouw.
Als het aan GL/PvdA ligt wordt het waterpeil in veenweidegebieden verhoogd. Dit is goed nieuws voor weidevogels. Ook wil de partij estuariene natuur (waar zoet en zout water bij elkaar komen) behouden en herstellen. Hier profiteren heel veel vogelsoorten van.
NSC
NSC zegt natuur en biodiversiteit te willen beschermen en in te zetten op het verbeteren van de kwaliteit van water, bodem en lucht. Daarbij zegt de partij zich te willen richten op robuuste natuur en dat we moeten afwegen of we wel voor ‘snipper’-natuur moeten opkomen. Hiermee lijken ze te pleiten voor het schrappen van een aantal Natura2000-gebieden. Dat is slecht nieuws voor vogels; zij hebben juist behoefte aan méér beschermd leefgebied in plaats van minder. Hier zien we bovendien iets wat we meerdere keren tegenkomen in het programma van NSC: pleiten voor een koers die botst met (Europese) wet- en regelgeving.
Zo wil de partij op zoek naar een alternatief voor hoe er nu vergunningen voor economische activiteiten worden verleend, namelijk op basis van stikstofuitstoot. De partij wil breder kijken naar de staat van de natuur. Daar zit wat in, maar een juridisch bruikbaar alternatief bestaat nog niet. Hoe dit in de praktijk moet werken wordt uit het programma niet duidelijk. NSC wil de stikstofuitstoot significant terugdringen, maar zegt niet met hoeveel procent en neemt de tijd tot 2035. Dat is vijf jaar later dan het vorige kabinet van plan was, terwijl de natuur schreeuwt om snelle actie.
NSC wil het gebruik van pesticiden in de komende jaren terugdringen. Dit is positief nieuws voor vogels en natuur. Of dit tot nul moet worden teruggebracht, blijkt nog niet uit het programma. Ook moet er volgens de partij aandacht komen voor groen en natuur bij het opstellen van bouwplannen van woningen. Daar profiteren onze stadsvogels van.
PvdD
“De natuur heeft waarde van zichzelf. De natuur kan prima zonder de mens, maar de mens niet zonder de natuur.” De Partij voor de Dieren is kritisch op de rol die de mens heeft ten opzichte van de aarde en natuur. Volgens de partij is er een groot aantal maatregelen nodig om de balans tussen mens en aarde weer te herstellen.
De Partij voor de Dieren wil de stikstofuitstoot drastisch verlagen door de veestapel de komende twee jaar met minstens 75% te laten krimpen en de stikstofuitstoot in 2030 in ieder geval met 70% te verlagen ten opzichte van 2020. De grote bedrijven die decennialang veel geld hebben verdiend aan de intensieve landbouw gaan substantieel meebetalen aan natuurherstel. Andere sectoren dienen ook hun uitstoot verplicht te verminderen.
De Partij voor de Dieren wil meer natuur door het alsnog realiseren van de Ecologische Hoofdstructuur en door een deel van de landbouwgrond om te vormen tot natuur. Landschappen worden bestuivers- en diervriendelijk ingericht om een ecologisch netwerk van leefgebieden en corridors te creëren. En er komt een verbod op het gebruik van pesticiden. Allemaal maatregelen die vogels en hun leefgebied ten goede komen.
De Partij voor de Dieren wil massaal nieuwe bomen planten en oude bomen en bossen beschermen en versterken. Nederland moet volgens de partij direct stoppen met activiteiten die wereldwijde ontbossing tot gevolg hebben. En er dient wetgeving te komen die voorkomt dat producten of financieringen bijdragen aan (wereldwijde) ontbossing en vernietiging van ecosystemen en soorten.
Om de soortenrijkdom en de weidevogels te redden wil de Partij voor de Dieren een zo natuurlijk mogelijk waterpeil en een eerlijke verdeling van het water. Grondwaterstanden worden niet langer kunstmatig verlaagd ten gunste van de landbouw. Veengronden worden weer vernat en kunnen dienen als klimaatbuffer. Bij ernstige droogte wil de Partij voor de Dieren dat de verdeling van het water zo georganiseerd wordt dat natuur prioriteit krijgt boven landbouw.
Als het aan de Partij voor de Dieren ligt neemt Nederland een voortrekkersrol in het sturen op een ambitieuzer natuurbeschermingsdoel en het toezien op mondiale uitvoering van het Kunming-Montreal Global Biodiversity Framework van het VN Biodiversiteitsverdrag.
PVV
De PVV heeft in haar programma vooral aandacht voor boeren, vissers en dieren. Ze wil boeren perspectief geven, PAS-melders legaliseren en geen verplichte uitkoop of onteigening. Ook wil de partij af van de Kritische Depositiewaarde (KDW) waarmee er nu naar stikstofuitstoot wordt gekeken bij het afgeven van een vergunning om bijvoorbeeld te boeren of te bouwen.
Over de natuur zegt de partij alleen ‘we moeten af van alle bangmakerij dat onze natuur en onze leefomgeving op omvallen zouden staan’. Ook het stikstofprobleem is volgens de PVV ‘niet-bestaand’. De partij doet daarom ook geen voorstellen om de natuur te herstellen. Ondanks het feit dat de partij zegt dieren belangrijk te vinden staan er bovendien geen plannen in het programma om bijvoorbeeld de schrikbarende achteruitgang van weidevogels, die erg veel last hebben van de huidige manier waarop er in Nederland landbouw wordt bedreven, tegen te gaan.
SP
De SP wil dat het Natuurnetwerk Nederland wordt opgeschaald naar de oorspronkelijke Ecologische Hoofdstructuur en voor elke Nederlander moet een boom geplant worden. Ze benadrukken verder dat schoon water, schone lucht en een schone bodem belangrijk zijn voor de gezondheid van mens, dier en plant. Dat zijn mooie ambities waar vogels blij van worden, maar de partij heeft in haar programma helaas weinig concrete voorstellen opgeschreven hoe we dat moeten bereiken. Wel wil de SP een einde maken aan het gebruik van microplastics en de productie van PFAS, moeten bedrijven minder gebruik van plastic maken en wil de partij dat er harder opgetreden wordt tegen het lozen en dumpen van (vervuild) afval.
Als het gaat om klimaat wil de SP rechtvaardig beleid om opwarming van de aarde tegen te gaan, waarbij de kosten volgens de partij betaald moeten worden door de grootste veroorzaker van klimaatverandering: de industrie. Subsidies aan fossiele energiebedrijven moeten daarom zo snel mogelijk stoppen volgens de partij.
De SP wil dat voedsel op een duurzamere manier geproduceerd wordt, met méér in plaats van minder boeren. Ze wil dat er een einde komt aan de schaalvergroting en grootschalig bio-industrie. Dat is goed nieuws voor onze vogels. Boeren moeten gestimuleerd worden om biologisch te produceren voor de West-Europese markt, waarbij ze een eerlijke beloning voor hun werk krijgen. De stikstofuitstoot moet volgens de SP naar een veilig niveau, maar wat dat niveau is en hoe snel dat moet, wordt niet duidelijk. De SP heeft een aantal voor vogels mooie ambities, maar de concrete uitwerking ontbreekt helaas nog vaak.
Volt
Volt wil dat 30% van Nederland uit natuur bestaat. Daarom zet de partij in op natuurgebieden, koppelgebieden en bufferstroken met natuurinclusieve landbouw of recreatie. Hiervoor is volgens hen 150.000 hectare extra natuur nodig en moet het Natuurnetwerk Nederland met 34.000 hectare worden uitgebreid. De partij wil wetlands, die veel CO2 opslaan, herstellen. Dat zou ook goed nieuws voor verschillende vogelsoorten zijn.
De partij constateert dat de natuur het keer op keer verliest van het systeem dat door de mens opgezet is. Om dat speelveld eerlijker te maken wil Volt de natuur een stem geven. Ze willen ecocide (het op grote schaal vernietigen van de natuur) strafbaar stellen en geen nieuwe boringen in de Noordzee en Waddenzee toestaan.
Volt wil dat de landbouw zich aanpast aan milieugrenzen (biologisch en natuurinclusief), zodat de biodiversiteit en onze gezondheid daarvan profiteren. De intensieve veehouderij past wat hen betreft daarom niet in de nieuwe landbouw. Volt is tegen het gebruik van glyfosaat en andere pesticiden. Daarnaast wil de partij aan de slag met het aanleggen van houtwallen, stroken met kruiden in plaats van grasland en koolstofvastlegging op boerenland. Voor onze boerenlandvogels zijn dat positieve maatregelen.
Samenleven met de natuur wordt de standaard als het aan Volt ligt, zodat we bij alles wat we doen iets teruggeven aan de aarde en de ecosystemen die ons gezond houden. Volt wil meer ruimte voor natuur in steden, wat zorgt voor het vasthouden van water, schonere lucht en meer biodiversiteit. Daar profiteren stadsvogels tevens van.
VVD
Volgens de VVD heeft ‘de natuur waarde in zichzelf’. De partij wil daarom werk maken van natuurherstel. De draagkracht van water, bodem en lucht moet leidend zijn volgens de VVD. Ook willen ze de afspraken over het Natuurnetwerk Nederland en het verbinden van natuurgebieden nakomen. De VVD wil in Europa kijken of Natura2000-gebieden anders kunnen worden ingedeeld. De partij wil vooral robuuste natuurgebieden, maar laat in het midden of dit ook betekent dat er gebieden moeten verdwijnen.
De VVD vindt dat natuur en economie elkaar moeten versterken. Dat betekent volgens de partij geen hekken om natuurgebieden, maar natuur in balans met economische activiteiten. De partij zet vol in op ondernemerschap en innovaties. Zo kiest de partij voor groene gewasbeschermingsmiddelen. Wat opvalt is dat de VVD op deze manier vol kiest voor vrijwilligheid, ook als de huidige staat van de natuur om meer urgentie vraagt.
Gelukkig heeft de partij wel bijzondere aandacht voor de Nederlandse weidevogels (in het bijzonder voor de grutto), de VVD wil namelijk weidevogelbeheer stimuleren. Hoe dit concreet zou moeten gebeuren, wordt uit het programma helaas niet duidelijk.
Meer weten?
Wil je meer lezen over wat belangrijk is voor vogels, kijk dan op vogelbescherming.nl/verkiezingen.