Winterse barmsijzen: wat hangt daar?

Kleine barmsijzen zijn het hele jaar door aanwezig in Nederland, maar in het broedseizoen toch dun gezaaid. Het gaat namelijk niet goed met deze soort. Want waren er in de jaren ’80 van de vorige eeuw nog rond de 1.000 broedparen, inmiddels zijn dat er 100-170. Broeden doen ze op de Waddeneilanden, langs de Hollandse kust, in Zuidwest-Drenthe en zeer verspreid over het oosten van het land. In de winter wordt deze populatie aangevuld met vogels van elders en dan zijn ze ruimer verdeeld, vooral in bossen maar ook in tuinen en parken. De aanwezigheid van elzen of berken is daarbij bepalend. Ze eten de zaden van deze (en andere) bomen, al hangend aan de takken, maar ook wel van planten op de grond.

Grote barmsijzen zijn broedvogels van Scandinavië en aansluitend Rusland, en worden soms als een aparte soort gezien. In de winter zijn altijd wel grote barmsijzen aanwezig in Nederland, soms zelfs massaal. Normaal gesproken zijn ze een stuk schaarser dan hun kleine verwante, maar tijdens invasies kan het om een veelvoud gaan tot wel 10.000 grote. Hun voedselvoorkeur komt overeen, dus beide soorten zijn in dezelfde gebieden te vinden.

De barmsijzen zijn kleine, gestreepte vinken, bruinig van boven en licht van onder en met een klein geel snaveltje en een zwart befje. Beide soorten hebben een rood voorhoofd, mannetjes vaak ook een rode/roze zweem op de borst. De verschillen zijn verder subtiel en de variatie is groot, dus het zal niet altijd mogelijk zijn om tot een determinatie te komen.

In algemene zin geldt dat de kleine barmsijs in de winter meer bruin is en de grote barmsijs lichter, meer grijs. Ook de vleugelstrepen zijn bij kleine vaker beige en bij grote meestal wit. De stuit is bij grote barmsijs witachtig met donkere streepjes, bij kleine eerder lichtbruin. Ook is de grondkleur van de borst en flanken bij kleine vaak bruiner en donkerder dan bij grote barmsijzen, en zijn kleine zwaarder gestreept van onderen.

Groepjes barmsijzen verraden hun aanwezigheid vaak door gezellige roepjes. Maar de verschillen in roep tussen grote en kleine barmsijs zijn verwaarloosbaar.

Heel soms, en dat kwam tot 2015 bijna 100 keer voor, duikt de zeldzame witstuitbarmsijs hier op. Meestal gebeurt dat in de vorm van een bescheiden ‘invasie’ waarbij het dan om een handvol vogels gaat. Ze zijn afkomstig uit het uiterste noorden van Scandinavië, Rusland of Groenland en behoren tot de meest arctische zangvogels.
Herkenning van witstuiten kan een echte uitdaging zijn, want ze lijken soms sterk op grote barmsijzen. Belangrijkste kenmerk – hoe kan het ook anders – is de opvallende, witte stuit. Deze is soms een beetje gestreept (vooral bij vrouwtjes). Verder zijn witstuitbarmsijzen erg licht, met een witte grondkleur, ook van de bovendelen. Een ander verschil met grote barmsijzen zijn de witte veren onder de staart: bij witstuitbarmsijs wit met hooguit een paar zeer smalle streepjes, bij grote wit met duidelijke streping.