Steenuil
Little Owl, Athene vidalii - Uilen (Strigidae)
Rode lijst
De steenuil is de bekendste van de kleinere uilensoorten. In ons land is hij van oudsher een bekende verschijning in vooral kleinschalig agrarisch cultuurlandschap. De steenuil schuwt de menselijke omgeving niet en broedt vaak op boerenerven, vooral als deze voldoende natuurlijke variatie bieden. Dan kan een steenuil op een klein oppervlak alles vinden wat hij nodig heeft. Vanaf paaltjes of andere verhogingen zoekt de steenuil naar voedsel en vliegt daar in golvende vlucht op af.
Meer weten over zes uilen die in ons land broeden? Kijk wat de online cursus Uilen in Nederland te bieden heeft.
Snel naar informatie over:
Herkenning
De steenuil is nauwelijks groter dan een merel maar oogt toch wat forser door z’n opgezette veren. Het verenkleed is overwegend bruin tot grijsbruin met witte streepjes en druppelvormige vlekken. Opvallend zijn de felgele ogen en lichte ‘wenkbrauwen’. Het achterhoofd lijkt een kopie van het voorhoofd met toegeknepen ogen. In rust is zijn postuur gedrongen, bij waakzaamheid rekt de uil zich uit. Niet altijd zichtbaar zijn de lange, bevederde poten.
Geluid
Laag fluitende baltsroep, wel echt uilachtig,"kiew-kiew-kiew". Verder veel andere roepen.
21-23 cm, spanwijdte 54-58 cm
Leefwijze
Broeden
Broedperiode van half april tot half mei. Legsel bestaat gemiddeld uit 3-5 eieren. Normaliter één legsel per jaar, incidenteel tweede legsel tot half juni. Broedduur: 24-28 dagen. Broedt in allerlei natuurlijke holtes van bomen, vooral knotwilgen en oude (hoogstam)fruitbomen. Ook in rustige hoekjes of nissen van gebouwen of schuren en in speciale nestkasten. Jongen verlaten na ongeveer een maand het nest, maar zijn dan nog niet vliegvlug. Na ongeveer 38-46 dagen zijn ze dat wel, maar worden daarna nog zo'n 5 weken verzorgd.
Leefgebied
Veelal kleinschalige cultuurlandschappen met een variatie aan houtwallen, heggen, weitjes en knoestige bomen. In grootschalige landbouwgebieden is de steenuil afhankelijk van gevarieerde erven bij boerderijen of vrijstaande huizen. Jachtgebied bestaat uit open terrein met het hele jaar door lage vegetatie (beweiding). Voorts zijn er voldoende zitplaatsen van één tot anderhalve meter hoogte (paaltjes bijvoorbeeld) om vanaf te jagen. Er zijn schuilplaatsen en broedholen in oude bomen, schuren, gebouwen en dergelijke.
Voedsel
Veldmuizen, ook andere kleine zoogdieren, kleine vogels, in mindere mate reptielen en amfibieën, insecten als nachtvlinders en meikevers, regenwormen.
Vogeltrek
Volwassen steenuilen blijven gewoonlijk het gehele jaar in de naaste omgeving van de broedplaats. Jonge steenuilen zwerven uit, het merendeel vestigt zich op minder dan 10 km van de geboorteplaats.
Cursus Uilen in Nederland
Verspreiding en aantal
vrij talrijke broedvogel | jaarrond aanwezig
Afname van de aantallen broedparen sinds 1990 met meer dan 5%. Laatste 10 jaar stabiel.
Aantallen in Nederland
| Aantal broedparen | 8000-9500 (in 2018-2020) |
| Geschat maximum aantal overwinteraars | 20.000-35.000 (in 2013-2015) |
| Doortrekkers | Broedvogel - jaarrond aanwezig |
Bron: sovon.nl
Meer weten over trends? Kijk op sovon.nl.
Waarnemingen
Bron en meer waarnemingen: Waarneming.nl
Kijktip
Steenuilen nemen graag een zonnebad. Op heldere dagen koesteren ze zich in de zon, uit de wind en vlakbij een hol.
In Europa
Komt voor in grote delen van Zuid-, West- en Midden-Europa, maar niet noordelijker dan Denemarken. Zwaartepunt van de Europese verspreiding in Spanje en Portugal, Frankrijk, Italië, Roemenië, Oekraïne en Europees Rusland.
Meer informatie
Bescherming
Het gaat al langere tijd bergafwaarts met de steenuil. Het leefgebied krimpt ineen door bijvoorbeeld stads- dorpsuitbreidingen, aanleg van industrieterreinen en wegen. Daarnaast is het resterende leefgebied sterk veranderd. Kleine gemengde boerenbedrijven zijn er niet meer, hoogstamboomgaarden zijn zeldzaam geworden. De landbouw is een stuk intensiever. Lange tijd was er geen aandacht voor kleinschalige landschapselementen als houtwallen en hagen. Veel nestgelegenheid verdween ook door het ruimen van oude kippenhokken en vervallen schuurtjes. Het verkeer kan de steenuil ernstig parten spelen waar zijn jachtterrein doorkruist wordt door wegen.
De steenuil staat op de Rode Lijst van Nederlandse broedvogels in de categorie Kwetsbaar. Rode Lijsten bevatten soorten die bedreigd worden of kwetsbaar zijn. Rode Lijsten hebben geen officiële juridische status, maar hebben in de praktijk wel een belangrijke signaleringfunctie. Voor deze soorten geldt een hogere prioriteit bij het nemen van actieve beschermingsmaatregelen, bijvoorbeeld door hun leefgebieden te verbeteren. Download het Basisrapport voor de Rode Lijst Vogels volgens Nederlandse en IUCN–criteria.
Wat wij doen
De steenuil weet zich onder meer door een bijna jaarlijks optreden in ‘Beleef de Lente’ goed in de belangstelling. Dat helpt zeker bij de bescherming. Want wie buiten woont en over een erf beschikt, kan nuttig werk doen voor de steenuil. Vogelbescherming ondersteunt daarbij het werk van de soortwerkgroep Steenuilenoverleg Nederland (STONE). Vrijwilligers van STONE zijn actief met onderzoek, bescherming en voorlichting.
Wat kun jij doen
Wie buiten woont in een (half)open cultuurlandschap, kan met de inrichting van het erf rekening houden met de wensen van de steenuil. Dit heeft vooral zin wanneer in de omgeving ook steenuilen voorkomen. Maatregelen zijn onder meer: voorzien in een gevarieerd erf met nestgelegenheid, grazige weitjes, uitkijkposten, veilige schuilplaatsen voor jonge steenuilen en geen gebruik van (landbouw)gif. Gunstige maatregelen bestaan uit de aanplant van fruitbomen, knotwilgen en hagen, aanleg van takkenrillen, perceelrandbeheer. Grasland (extensief gebruikt) kan het beste kort gehouden worden door begrazing met schapen of paarden (de mest levert ook voedsel op in de vorm van kevers en regenwormen). Het voorkomen van mussen en spreeuwen bij broedplaatsen kan worden gestimuleerd (alternatieve voedselbron bij muizenschaarste).
Veel steenuilen verdrinken in drinkwaterbakken voor het vee. STONE ontwikkelde een bak waar de steenuilen snel weer uit kunnen klauteren. Ze zijn er in twee formaten. De bakken zijn te koop in de webshop van Vogelbescherming in twee formaten: 65 liter en 110 liter. Steenuilenbroedsels gaan niet zelden verloren door marterpredatie. Wie dat wil voorkomen, kan een speciaal ontwikkelde nestkast plaatsen waar de marters niet in kunnen en de steenuilen wél. Ook verkrijgbaar bij Vogelbescherming.
Meer weten?
Actuele berichten
Downloads
- Steenuil - artikel Vogelnieuws 2009-01 (pdf, 324 Kb)
- Erfvogels in beeld 2014 (pdf, 2.77 Mb)
- Kennisdocument steenuil (pdf, 6.14 Mb)
Koop je verrekijker of telescoop bij Vogelbescherming
Wet- en regelgeving
De steenuil is een beschermde inheemse vogelsoort. Net als alle andere vogels die van nature in het wild in Nederland voorkomen, zijn steenuilen beschermd op grond van de Europese Vogelrichtlijn. De bescherming van de steenuil wordt in Nederland geregeld door de Omgevingswet.
Algemene regels
De wet verbiedt het om zonder omgevingsvergunning voor een flora- en fauna-activiteit:
- vogels opzettelijk te doden of vangen;
- nesten, rustplaatsen en eieren van vogels opzettelijk te vernielen of beschadigen of nesten weg te nemen;
- eieren van vogels te rapen en onder zich hebben;
- vogels opzettelijk te storen;
- vogels, dood of levend, dan wel delen of producten daarvan in bezit te hebben, te vervoeren en in de handel te brengen.
Uitzonderingen op de vergunningplicht zijn opgenomen in de wet en bijbehorende uitvoeringsregelgeving. De provincie (en in sommige gevallen het Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit) kan een omgevingsvergunning verlenen die toestaat in strijd met de verboden te handelen. Daarnaast kan de provincie (en in sommige gevallen het Rijk) vergunningvrije gevallen aanwijzen. Aan beide zijn strenge voorwaarden verbonden.
De wet bevat daarnaast algemene regels voor in het wild levende vogels:
- de algemene zorgplicht die stelt dat iedereen voldoende zorg moet dragen voor de fysieke leefomgeving;
- de specifieke zorgplichten voor natuurgebieden en inheemse vogels die erop gericht zijn om nadelige effecten te voorkomen, beperken of herstellen;
- de verplichting om onnodig lijden te voorkomen bij het legaal doden of vangen van dieren in het wild;
- het algemene verbod op dierenmishandeling (Wet dieren).
Bijzondere regels
De wet biedt bescherming aan alle in gebruik zijnde nesten en rustplaatsen van vogels, inclusief de functionele omgeving om het broeden succesvol te laten zijn. De nestbescherming geldt voor alle soorten gedurende het broedseizoen en voor een beperkt aantal soorten jaarrond. Nesten van steenuilen zijn het gehele jaar beschermd, omdat zij deze ook buiten het broedseizoen gebruiken als vaste rust- en verblijfplaats. De nesten zijn daarom, voor zover ze niet permanent verlaten zijn, jaarrond beschermd. In het kennisdocument voor de steenuil vind je informatie over effectieve maatregelen om de nestplaatsen van de soort te beschermen.
Er zijn geen natuurgebieden voor deze soort aangewezen.
Meer weten?
- Juridische bescherming van vogels
- Beschermde planten, dieren en natuur (Rijksdienst voor Ondernemend Nederland)
- Gebiedendatabase (Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit)
- Informatiepunt Leefomgeving
© Foto's: AGAMI © Illustraties vogels: Elwin van der Kolk © Video's: Natuur Digitaal