Prachteiders

Eiders hebben een vreemde tronie, met die atypische snavel voor een eend. Perfect voor het loswrikken van mosselen van de bodem. Die van de Waddenzee vooral, daar leven tienduizenden eiders. Bij de balts gooit het mannetje zijn kop even achterover en zwelt hij zijn zalmroze borst op. Het geluid dat hij daarbij produceert is een laag, haast menselijk, wegstervend hóeee…... Op rustige lenteochtenden met een zwak oostenwindje en een pril zonnetje heb ik het geluk dat ik in mijn tuin op Texel het ver dragende geluid kan horen van de honderden baltsende eidermannen achter de Waddendijk.

De koningseider heet in het Duits Prachteiderente, en terecht. Ontegenzeggelijk fraaier uitgedost dan onze eider. Clownesk vooral, met de ietwat droefgeestige aanblik. Let op de fijne pastelkleuren op de kop, het zwarte lijnenspel en natuurlijk de flamboyante snavel, met die sinaasappelschijf erbovenop. Die is bij oudere mannetjes het meest prominent. In Nederland is deze Hoog-Arctische soort een vreemde eend in de bijt, een echte dwaalgast. Op Spitsbergen heb ik de koningseider in zijn broedgebied mogen aanschouwen. Begin juni wachten ze er aan de rand van het pakijs geduldig tot ijs en sneeuw op de toendra smelten; daar broeden ze bij ondiepe plasjes, in gezelschap van roodkeelduikers en rosse franjepoten.

Hij ziet er bizar uit met zijn ‘veiligheidsbril’ en zijn pastelgroene kopkap: de brileider. Hij broedt het verst weg van allemaal: aan de Arctische kust van Noordoost-Siberië en Alaska. Lang was onbekend waar brileiders overwinteren. Een door Amerikaanse onderzoekers aangebrachte satellietzender bij slechts één brileider ontrafelde het mysterie. De signalen kwamen uit de Beringzee, vol pakijs. Vanuit een vliegtuig ontdekten de stomverbaasde ornithologen in wakken in het ijs dicht opeengepakte groepen brileiders, bij elkaar wel 155.000 vogels! De groepen waren zo compact dat de brileiders door hun lichaamstemperatuur het water open hielden en konden profiteren van de rijkdom aan schelpdieren op de bodem. Door deze ontdekking moest ook de schatting van de wereldpopulatie flink hoger worden bijgesteld.

Brileiders zijn megazeldzaam buiten het normale verspreidingsgebied en in Europa eerder alleen op Spitsbergen en in Noord-Noorwegen gezien. Op 13 januari 2025 dook er een op op Texel!

De Stellers eider is vernoemd naar Georg Wilhelm Steller, een Duitse arts en natuuronderzoeker die de soort in 1740 ontdekte in Kamtsjatka. De Stellers eider is geen echte eider, zoals de andere drie. Zijn opvallende snavelvorm wijkt duidelijk af van de echte eiders. Wil je de Stellers eider in Europa zien, dan moet je afreizen naar de Varangerfjord in Noord-Noorwegen, tegen de grens met Rusland. Hier overwinteren er nog een paar duizend. Nóg, want de populatie van deze Arctische soort uit Siberië en Alaska is sterk afgenomen, met wel viervijfde in de laatste vijftig, zestig jaar.