Northern Goshawk, Accipiter gentilis - Sperwerachtigen (Accipitridae)
De havik is een krachtige roofvogel, gespecialiseerd in het overrompelen van vogels. Het zijn honkvaste vogels. Ze maken een groot nest van takken hoog in een boom. De 'home range', te omschrijven als het gebied waarin voedsel wordt gezocht, is honderden hectaren groot. De havik was in de jaren zestig nog beperkt tot grote, stille bosgebieden als de Veluwe, maar komt nu in heel Nederland voor, tot in steden aan toe.
Als een hele grote sperwer, maar met een ver uitstekende kop, zware borst, afgeronde en kortere staart en relatief langere en puntiger vleugels. Donkergrijs van boven, licht van onder. Opvallende wenkbrauwstreep. Bandering alleen van dichtbij te zien. Stevige, gele poten. Jonge vogels bruin van boven en gestreept van onderen, in tegenstelling tot jonge sperwer. Vaak in actieve vlucht, in voorjaar ook wel cirkelend op thermiek. Vrouw groter dan man.
Zwaar kekkeren bij het nest, ook hoge schreeuwende geluiden.
46-63 cm, spanwijdte 89-122 cm
Territoriaal. Baltsvlucht om territorium te markeren en partner aan te trekken. Nest meestal hoog in de kroon van een loof- maar meestal een naaldboom. Groot, met basis van stevige takken. Kan jarenlang gebruikt worden; lapt ook nesten van andere roofvogels op. Broedt van eind maart tot in mei. Jongen vliegen vooral in juni uit. Eén legsel, meestal 3-4 eieren. Broedduur 32-38 dagen per ei, jongen vliegen uit na 34-41 dagen; worden nog tot wel 90 dagen gevoerd.
Combinatie van bos met geschikte nestbomen met open land om te jagen. Broedt in naald- en loofbossen, ook in moerasbos, soms in parken. Jaagt in het bos, maar ook in tussenliggende weilanden en akkers, in aangrenzende open gebieden (heide en hoogveen, moerassen, boerenland) en steeds vaker ook in de stad. Belangrijk is de aanwezigheid van geschikte prooien. In de winter ook in nog opener terrein te vinden, zoals kwelders.
Zeer divers en sterk afhankelijk van het landschap en het aanbod. Vooral middelgrote vogels van ongeveer duifgrootte, maar ook kleine (spreeuw) of veel grotere, tot en met formaat van een kleine gans. Daarnaast zoogdieren als konijn en eekhoorn. Jaagt vooral vanuit een lage of middelhoge vlucht, waarbij alle geschikte plekken in het territorium worden afgezocht. Soms vanuit een hoge, cirkelende vlucht gevolg door een lange stootduik. Vrouw bejaagt grotere prooien dan man.
Standvogel, in het noorden van het verspreidingsgebied meer trekvogel. Daar kunnen haviken een paar honderd kilometer zuidelijker trekken.
vrij schaarse broedvogel | jaarrond aanwezig
Sinds de jaren zestig sterk in aantal toegenomen, maar vanaf 2010 licht afgenomen.
Aantal broedparen | 1950-2400 (in 2018-2020) |
Geschat maximum aantal overwinteraars | 5000-7500 (in 2013-2015) |
Doortrekkers | Broedvogel - jaarrond aanwezig |
Bron: sovon.nl
Meer weten over trends? Kijk op sovon.nl.
Bron en meer waarnemingen: Waarneming.nl
Het hele jaar door te vinden in meer of minder bosrijke streken, in de winter ook in meer open land. Leeft verborgen; beste kansen in vroege voorjaar met mooie thermiekluchten, als haviken boven het bos hoog in de lucht schroeven en baltsen.
Komt voor in grote delen van Europa in geschikt leefgebied. Ontbreekt vaak nog op geschikte plekken waar ze in het verleden zijn verdwenen. Broedt niet in Ierland en IJsland.
Havik neemt een bad - door Irmo Bos
De havik is Europees gezien niet bedreigd. In het verleden sterk afgenomen in aantal door vervolging, ontbossing en gebruik van pesticiden (indirecte vergiftiging). Heeft zich vanaf ca. 1970 sterk hersteld, ook in Nederland. De laatste jaren neemt de havikstand landelijk weer iets af, vooral in Hoog-Nederland. Oorzaken worden gezocht in afname van voedsel (prooidieren als houtduif bijvoorbeeld) als gevolg van intensivering van de landbouw. Mogelijk speelt vervolging ook een rol.
Vogelbescherming probeert met andere organisaties de roofvogelvervolging te verminderen. Ook streeft zij naleving van de Gedragscode Bosbeheer na, zodat nesten niet verstoord worden. Ook is Vogelbescherming pleitbezorger voor een meer natuurvriendelijke landbouw, waardoor de biodiversiteit van boerenland wordt verbeterd. Veel belangrijke prooidieren van de havik profiteren daarvan (zoals de houtduif).
Haviken profiteren van de rustige delen van het bos met oudere bomen en in de nabijheid vogelrijke gebieden. Bosbeheerders horen daarom bomen en bosdelen met haviksnesten met rust te laten. Verder is de havik gewoon onderdeel van het ecosysteem, en daarin past geen vervolging. Vogelbescherming roept iedereen op om eventuele illegale praktijken van (roof)vogelvervolging te melden bij de politie of via natuurverstoring.nl.
De havik is een beschermde inheemse vogelsoort. Net als alle andere vogels die van nature in het wild in Nederland voorkomen, zijn haviken beschermd op grond van de Europese Vogelrichtlijn. De bescherming van de havik wordt in Nederland geregeld door de Omgevingswet.
De wet verbiedt het om zonder omgevingsvergunning voor een flora- en fauna-activiteit:
Uitzonderingen op de vergunningplicht zijn opgenomen in de wet en bijbehorende uitvoeringsregelgeving. De provincie (en in sommige gevallen het Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit) kan een omgevingsvergunning verlenen die toestaat in strijd met de verboden te handelen. Daarnaast kan de provincie (en in sommige gevallen het Rijk) vergunningvrije gevallen aanwijzen. Aan beide zijn strenge voorwaarden verbonden.
De wet bevat daarnaast algemene regels voor in het wild levende vogels:
De wet biedt bescherming aan alle in gebruik zijnde nesten en rustplaatsen van vogels, inclusief de functionele omgeving om het broeden succesvol te laten zijn. De nestbescherming geldt voor alle soorten gedurende het broedseizoen en voor een beperkt aantal soorten jaarrond. Nesten van haviken zijn het gehele jaar beschermd, omdat zij jaar in jaar uit gebruik maken van hetzelfde nest. De nesten zijn daarom, voor zover ze niet permanent verlaten zijn, jaarrond beschermd. In sommige provincies kan in specifieke gevallen op basis van een gedegen ecologische onderbouwing van jaarronde bescherming worden afgeweken. Er zijn geen natuurgebieden voor deze soort aangewezen.
© Foto's: AGAMI © Illustraties vogels: Elwin van der Kolk © Video's: Natuur Digitaal