Grote stern
Sandwich Tern, Sterna sandvicensis - Sterns (Sternidae)
Rode lijst
De grote stern is een kustvogel, die koloniegewijs broedt op kwelders, groene stranden en schaars begroeide eilanden. In Nederland is het een typische soort van de Wadden en de Delta. Het voedsel bestaat uit tot 15 centimeter grote vissen als zandspiering, smelt, sprot en jonge haring. Het zijn trekvogels, die overwinteren voor de West-Afrikaanse kust, tot aan Zuid-Afrika toe. Tijdens broedseizoen een geheel zwarte kap met kuif. In 2022 heeft de grote stern ernstig te lijden gehad van de vogelgriep, waardoor de populatie in een jaar tijd een forse achteruitgang liet zien.
Snel naar informatie over:
Herkenning
Tamelijk forse, erg wit overkomende stern. Bovenzijde lichtgrijs en onderzijde wit. Enkele handpennen zijn in zomerkleed donkerder, zodat er een vage wig ontstaat op de bovenvleugel. Zwarte kopkap en kuif, in winterkleed met wit voorhoofd. Heeft een zwarte lange, dunne snavel met gele punt. Juveniel heeft bruingrijze vleugels en zwarte veertoppen. Vliegt vaak hoger dan andere sterns en vliegt tijdens het voedsel zoeken met neerwaarts gerichte snavel en kop. Ongeveer zo groot als een kokmeeuw.
Geluid
Scherp "karriek" is het meest karakteristiek.
36-46 cm, spanwijdte 86-105 cm
Cursus Vogels in Nederland
Leefwijze
Broeden
Broedt vanaf eind april/begin mei in kolonies. Dat gaat vaak synchroon binnen een kolonie. Heeft één legsel met 1 of 2 eieren. Broeddduur: 22-26 dagen. Hun nest is niet meer dan een ondiep kuiltje. Jongen kruipen uit nest na 3-4 dagen en kunnen dan na 25-35 dagen vliegen. Omdat de jonge grote sterns nog niet gelijk voor zichzelf kunnen zorgen, worden ze nog wekenlang gevoerd met visjes zoals zandspiering.
Leefgebied
Broedt op schaars begroeide eilanden en in natuurontwikkelingsgebieden dicht bij zee op schaars begroeide zandplaten, lage duintjes, kwelders en schorren. Foerageert in de kustzone van de Noordzee, in geulen in de Waddenzee en in de zoute estuaria van de Zeeuwse delta. Foerageert soms ver op zee.
Voedsel
Vis, vooral zandspiering, haring en sprot.
Vogeltrek
Eind maart arriveren de grote sterns in Nederland. Na de broedtijd vliegen ze naar plekken om te foerageren. Wegtrek van ouders met bedelende jongen begint vanaf midden juli tot september in zuidelijke richting langs de kust naar vooral West-Afrika, waar ze voornamelijk in Senegal en Guinee Bissau overwinteren. Een toenemend aantal overwintert in de Zeeuwse Delta. Langs onze kust trekken ook vogels uit Engeland, Duitsland en Denemarken, in het voorjaar gebeurt dat in april en mei.
Verspreiding en aantal
vrij talrijke broedvogel | wegtrekkend | doortrekker in vrij groot aantal
Rond het begin van de twintigste eeuw werden veel grote sterns gedood om de fraaie veren voor dameshoeden. Hun eieren werden geraapt voor consumptie. Toen deze praktijken werden verboden, steeg het aantal broedparen tot zo'n 35.000-40.000 rond 1950. Daarna forse daling tot slechts 875 paar door lozingen van afvalstoffen bij de productie van landbouwbestrijdingsmiddelen. Na verbod daarop herstel tot zo'n 15.000 - 20.000 broedparen.
Aantallen in Nederland
| Aantal broedparen | 10.600-10.700 (in 2023) |
| Geschat maximum aantal overwinteraars | 20-90 (in 2016-2021) |
| Doortrekkers | 17.500-26.300, aug, apr (in 2018-2021) |
Bron: sovon.nl
Meer weten over trends? Kijk op sovon.nl.
Waarnemingen
Bron en meer waarnemingen: Waarneming.nl
Kijktip
Op Texel zijn de vogels vaak goed te zien.
In Europa
Atlantische en Noordzeekust, de Baltische Zee, het westelijk Middellandse Zeegebied, de Zwarte Zee en de Kaspische Zee.
Meer informatie
Bescherming
De grote stern broedt in enkele grote kolonies in ons land en is dus kwetsbaar. Door begroeiing, stormvloeden en predatie kunnen kolonies verloren gaan. Overbevissing is een ander probleem, ook voor de kust van West-Afrika. Daar worden ook vogels gevangen. Natuurontwikkeling (onder meer binnendijkse schelpeneilandjes) hebben gezorgd voor nieuwe broedplaatsen. In 2022 heeft de vogelgriep gezorgd voor duizenden dode grote sterns.
De grote stern staat op de Rode Lijst van Nederlandse broedvogels. Rode Lijsten bevatten soorten die bedreigd worden of kwetsbaar zijn. Rode Lijsten hebben geen officiële juridische status, maar hebben in de praktijk wel een belangrijke signaleringfunctie. Voor deze soorten geldt een hogere prioriteit bij het nemen van actieve beschermingsmaatregelen, bijvoorbeeld door hun leefgebieden te verbeteren. Download het Basisrapport voor de Rode Lijst Vogels volgens Nederlandse en IUCN–criteria.
Wat wij doen
- Vogelbescherming zorgt voor betere broedplekken voor de grote stern samen met terreinbeherende organisaties in het Waddengebied en de Zeeuwse Delta en met steun van onder meer de leden, het Waddenfonds en de Stern Groep.
- Vogelbescherming zet zich op vele manieren in voor een duurzame visserij in het Waddengebied en op het IJsselmeer. Dat heeft onder meer geleid tot een drastisch afname van de visserij in het IJsselmeergebied.
- Vogelbescherming versterkt in BirdLife-verband natuurorganisaties langs de kust van West-Afrika en neemt in dat kader deel aan projecten voor natuurherstel.
- Vogelbescherming zorgt voor de verspreiding van kennis over wat grote sterns nodig hebben en brengt beleidsmedewerkers en terreinbeheerders met elkaar in contact.
- Vogelbescherming en andere natuurorganisaties hebben bij de Nederlandse overheid aangedrongen op meer regie rondom de vogelgriepaanpak bij wilde vogels. Verder participeren we in een werkgroep die kennis uitwisselt over de beste aanpak in geval van uitbraken en ondersteunen we dankzij onze leden het optimaal inrichten van broedplekken.
Wat kun jij doen
Op de broedplaatsen ondervindt de soort soms problemen met grondpredatoren, overspoeling van nesten en vegetatiesuccessie. Het is aannemelijk dat vestiging op, qua leefgebied geschikte, zandplaten wordt verhinderd door de recreatiedruk. De grote stern is erg gevoelig voor verstoring.
Terreinbeherende organisaties kunnen bijdragen aan goede broedlocaties door begroeiing tegen te gaan met intensief beheer en door de aanleg van schelpenstrandjes, zoals onder meer al is gebeurd in het kader van Rust voor Vogels, Ruimte voor Mensen of bij Utopia op Texel door Natuurmonumenten. De aanleg van binnendijkse nieuwe broedplaatsen, nabij goede foerageergebieden, heeft goed uitgepakt voor de soort (grote aantallen, hoog broedsucces). Er zijn regelmatig vrijwilligersdagen waarbij iedereen kan helpen met weghalen van begroeiing.
Intensieve visserij in de foerageergebieden is van invloed op het voedselaanbod, in het bijzonder opgroeiende haring. Overheden en visserijbedrijven kunnen belangrijk bijdragen door volledig te gaan voor duurzame visserij, zodat de natuur wordt gespaard en visvangst mogelijk blijft.
De grote stern is erg kwetsbaar gebleken voor contaminanten in het water, in het bijzonder stoffen die zich via de voedselketen kunnen ophopen, zoals in de jaren zestig is gebeurd met gechloreerde koolwaterstoffen (landbouwgif).
Een wereldwijd probleem is de bio-industrie waar dieren dicht op elkaar gepakt zitten en virussen snel rond kunnen gaan. Het hoog-pathaogene griepvirus is ontstaan in de Chinese bio-industrie en via trekvogels over de wereld verspreid geraakt. In 2022 werden behalve watervogels voor het eerst ook roofvogels en kustvogels zoals de grote stern zwaar getroffen door de vogelgriep. Belangrijk blijft het om de 'schuld' van de vogelgriep te leggen waar deze thuishoort. De hamvraag daarbij is: hoe gaan we om met dieren in de bio-industrie? Minder vlees eten, minder stallen (bij natuurgebieden), minder dicht opeen gepakte dieren, mogelijk vaccineren, er zijn veel maatregelen mogelijk die goed zijn voor dierenwelzijn, klimaat, biodiversiteit en de algehele gezondsheidszorg.
Meer weten?
Actuele berichten
Eropuit met MijnVogelvinder.nl
Wet- en regelgeving
De grote stern is een beschermde inheemse vogelsoort. Net als alle andere vogels die van nature in het wild in Nederland voorkomen, zijn grote sterns beschermd op grond van de Europese Vogelrichtlijn. De bescherming van de grote stern wordt in Nederland geregeld door de Omgevingswet.
Algemene regels
De wet verbiedt het om zonder omgevingsvergunning voor een flora- en fauna-activiteit:
- vogels opzettelijk te doden of vangen;
- nesten, rustplaatsen en eieren van vogels opzettelijk te vernielen of beschadigen of nesten weg te nemen;
- eieren van vogels te rapen en onder zich hebben;
- vogels opzettelijk te storen;
- vogels, dood of levend, dan wel delen of producten daarvan in bezit te hebben, te vervoeren en in de handel te brengen.
Uitzonderingen op de vergunningplicht zijn opgenomen in de wet en bijbehorende uitvoeringsregelgeving. De provincie (en in sommige gevallen het Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit) kan een omgevingsvergunning verlenen die toestaat in strijd met de verboden te handelen. Daarnaast kan de provincie (en in sommige gevallen het Rijk) vergunningvrije gevallen aanwijzen. Aan beide zijn strenge voorwaarden verbonden.
De wet bevat daarnaast algemene regels voor in het wild levende vogels:
- de algemene zorgplicht die stelt dat iedereen voldoende zorg moet dragen voor de fysieke leefomgeving;
- de specifieke zorgplichten voor natuurgebieden en inheemse vogels die erop gericht zijn om nadelige effecten te voorkomen, beperken of herstellen;
- de verplichting om onnodig lijden te voorkomen bij het legaal doden of vangen van dieren in het wild;
- het algemene verbod op dierenmishandeling (Wet dieren).
Bijzondere regels
De wet biedt bescherming aan alle in gebruik zijnde nesten en rustplaatsen van vogels, inclusief de functionele omgeving om het broeden succesvol te laten zijn. De nestbescherming geldt voor alle soorten gedurende het broedseizoen en voor een beperkt aantal soorten jaarrond. Nesten van grote sterns zijn niet standaard het gehele jaar beschermd. In sommige provincies zijn nesten van grote sterns wel het gehele jaar beschermd, omdat zij als koloniebroeders elk broedseizoen op dezelfde plaats broeden en daarin zeer honkvast of afhankelijk van bebouwing of biotoop zijn. De nesten zijn daarom, voor zover ze niet permanent verlaten zijn, jaarrond beschermd in deze provincies.
Verschillende broedgebieden van grote sterns zijn aangewezen en beschermd als Natura 2000-gebied. Het gaat onder andere om de Grevelingen, het Haringvliet en de Waddenzee. Voor deze gebieden gelden strenge regels voor alle activiteiten die mogelijk negatieve gevolgen kunnen hebben op de natuurwaarden waarvoor het gebied is aangewezen.
Meer weten?
- Juridische bescherming van vogels
- Beschermde planten, dieren en natuur (Rijksdienst voor Ondernemend Nederland)
- Gebiedendatabase (Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit)
- Informatiepunt Leefomgeving
© Foto's: AGAMI © Illustraties vogels: Elwin van der Kolk © Video's: Natuur Digitaal