IJseend
Long-tailed Duck, Clangula hyemalis - Eenden (Anatidae)
De ijseend is een bijzonder fraaie eend, met een voornamelijk zwart-wit verenpak en een lange staart. Het is een arctische soort, die broedt op de toendra's van het Noordelijk Halfrond, in zowel Eurazië als Noord-Amerika. In Nederland is de ijseend erg schaars. Hij overwintert in klein aantal op de Waddenzee en in zeer klein aantal elders voor de kust, zoals bij de Brouwersdam. Daarbuiten is hij zeldzaam. Hij leeft vooral van schelpdieren, die hij duikend bemachtigt. In 2019 heeft voor het eerst een paar ijseenden gebroed in Nederland, op de Marker Wadden.
Snel naar informatie over:
Herkenning
Het mannetje heeft een lange staart en is in de winter wit met een zwarte Y-vormige tekening op de rug, een zwarte borstband, grijze flanken en een zwarte wangvlek. 's Zomers krijgen de mannetjes een zwarte kop en borst. Vrouwtjes hebben in de winter een witte nek en kop met donkere wang en kruin. In de zomer hebben vrouwtjes een wat donkerdere kop. De ijseend is een van de luidruchtigste soorten eenden. Het mannetje maakt een vérdragend jodelend geluid.
Geluid
40-47 cm, spanwijdte 73-79 cm
Cursus Vogels in Nederland
Leefwijze
Broeden
Broedt van juli tot en met augustus. Eén legsel van 6 tot en met 8 eieren. Nestelt in paartjes of losse groepen en zoekt regelmatig de nabijheid van noordse sterns of roodhalsganzen op, in verband met het opmerken en verjagen van vijanden.
Leefgebied
IJseenden overwinteren op zee of in diepere zoute, brakke en soms zoete wateren. Het merendeel overwintert in de Oostzee, maar een klein deel komt naar de westelijke Waddenzee en het deltagebied. Broedt voornamelijk op de schraal begroeide arctische toendra, langs poelen en in moerassen. Broedt daarnaast ook nog in bergmeren en aan rotskusten.
Voedsel
Foerageert grotendeels op zee en eet voornamelijk dierlijk voedsel, zoals kreeftachtigen en schelpdieren. Maar ook kleine vissen, insecten en plantaardig materiaal worden gegeten. Foerageert in groepen, in de winter soms in zeer grote groepen van honderden vogels. Om voedsel te zoeken, duiken ze naar diepten tussen de 3 en 10 meter.
Vogeltrek
Tussen september en oktober vertrekken ijseenden vanaf de broedgronden naar de zuidelijker gelegen overwinteringsgebieden. In Europa geldt dat voor het grootste deel van de populatie de Oostzee. De rest overwintert langs de kusten van Noordwest-Europa. In Nederland zie je de meeste ijseenden in november en vertrekken ze in maart net als de vogels uit de Oostzee in groepen naar de broedgronden. Ze vliegen dan overwegend 's nachts.
Verspreiding en aantal
wintergast in uiterst klein aantal
Vermoedelijk overwinteren er jaarlijks enkele honderden ijseenden in Nederland. De aantallen zijn afgenomen.
Aantallen in Nederland
| Aantal broedparen | 0-1 (in 2023) |
| Geschat maximum aantal overwinteraars | 50-150 (in 2013-2015) |
| Doortrekkers | 1-100 (in 2008-2012) |
Bron: sovon.nl
Meer weten over trends? Kijk op sovon.nl.
Waarnemingen
Bron en meer waarnemingen: Waarneming.nl
Kijktip
IJseenden verblijven liefst ver op zee, maar drijven soms af richting de kust, zoals bij de Brouwersdam.
In Europa
IJseenden broeden circumpolair en zijn in Europa op IJsland en in Noorwegen, Zweden, Finland en Rusland te vinden. Het grootste deel van de populatie broedt in Rusland.
Meer informatie
Bescherming
De belangrijkste overwinteringsgebieden van de ijseend in Europa liggen in de Baltische Zee. De aantallen nemen daar echter snel af; BirdLife International beschouwt de soort nu als bedreigd. De ijseend wordt in de overwinteringsgebieden bedreigd door onder meer verdrinking in visnetten, jacht en olievervuiling en is bovendien erg gevoelig voor epidemieën van vogelgriep. Ook in de broedgebieden heeft de ijseend problemen. Het broedsucces is al jarenlang veel te laag, onder meer omdat de vrouwtjes door een te slechte conditie vaak een broedseizoen overslaan. Ook eist vervuiling van de Noordelijke IJszee uit chemische en nucleaire bronnen haar tol. In 2006-2007 spoelden duizenden dode ijseenden aan op de kust van de Barentsz Zee in Rusland.
Wat wij doen
Via BirdLife International protesteert Vogelbescherming al jarenlang tegen de schrikbarende hoeveelheden bijvangst van zeevogels van de drijvende visfabrieken. Dat leidde onder meer tot een EU-actieplan om hier wat aan te doen. Daarnaast zet Vogelbescherming zich in voor duurzame visserij, waar vooral in de Waddenzee vooruitgang is geboekt, en voor natuurreservaten op de Noordzee.
Wat kun jij doen
Omdat de ijseend vaak op open water verblijft, is hij minder gevoelig voor verstoring door mensen. Blijf verder bewust van het gevaar van watervervuiling voor zeevogels. Daarnaast hebben overheden en visserijsector belangrijke kaarten in handen voor soorten zoals de ijseend. Gaan ze door op het pad van de overbevissing, dan kan de achteruitgang snel doorzetten als de soort zich niet weet aan te passen.
Meer weten?
Actuele berichten
Eropuit met MijnVogelvinder.nl
Wet- en regelgeving
De ijseend is een beschermde inheemse vogelsoort. Net als alle andere vogels die van nature in het wild in Nederland voorkomen, zijn ijseenden beschermd op grond van de Europese Vogelrichtlijn. De bescherming van de ijseend wordt in Nederland geregeld door de Omgevingswet.
Algemene regels
De wet verbiedt het om zonder omgevingsvergunning voor een flora- en fauna-activiteit:
- vogels opzettelijk te doden of vangen;
- nesten, rustplaatsen en eieren van vogels opzettelijk te vernielen of beschadigen of nesten weg te nemen;
- eieren van vogels te rapen en onder zich hebben;
- vogels opzettelijk te storen;
- vogels, dood of levend, dan wel delen of producten daarvan in bezit te hebben, te vervoeren en in de handel te brengen.
Uitzonderingen op de vergunningplicht zijn opgenomen in de wet en bijbehorende uitvoeringsregelgeving. De provincie (en in sommige gevallen het Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit) kan een omgevingsvergunning verlenen die toestaat in strijd met de verboden te handelen. Daarnaast kan de provincie (en in sommige gevallen het Rijk) vergunningvrije gevallen aanwijzen. Aan beide zijn strenge voorwaarden verbonden.
De wet bevat daarnaast algemene regels voor in het wild levende vogels:
- de algemene zorgplicht die stelt dat iedereen voldoende zorg moet dragen voor de fysieke leefomgeving;
- de specifieke zorgplichten voor natuurgebieden en inheemse vogels die erop gericht zijn om nadelige effecten te voorkomen, beperken of herstellen;
- de verplichting om onnodig lijden te voorkomen bij het legaal doden of vangen van dieren in het wild;
- het algemene verbod op dierenmishandeling (Wet dieren).
Bijzondere regels
Er zijn geen natuurgebieden voor deze soort aangewezen, omdat de soort slechts in beperkte mate als wintergast in Nederland voorkomt.
Meer weten?
- Juridische bescherming van vogels
- Beschermde planten, dieren en natuur (Rijksdienst voor Ondernemend Nederland)
- Gebiedendatabase (Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit)
- Informatiepunt Leefomgeving
© Foto's: AGAMI © Illustraties vogels: Elwin van der Kolk © Video's: Natuur Digitaal