Zeearend
White-tailed Eagle, Haliaeetus albicilla - Sperwerachtigen (Accipitridae)
Rode lijst
De zeearend is een imposante, zeer grote roofvogel ('vliegende deur') van waterrijke gebieden. Leeft van vis, watervogels en ook van aas, vooral als er ijs ligt. Lange tijd een zeldzame wintergast, maar tegenwoordig zelfs broedvogel in Nederland in toenemende aantal (2018: 14 paar). Trage, diepe vleugelslag, maar schroeft vaak in voorjaar, zomer en herfst op thermiek. Meestal solitair, maar op plaatsen met veel voedsel kunnen zeearenden zich concentreren.
Snel naar informatie over:
Herkenning
Zeer grote roofvogel met brede, gevingerde vleugels, ver uitstekende kop en korte, wigvormige staart. Volwassen vogels met witte staart, lichte kop en gele snavel. Juveniele vogels donkerbruin met lichte vlekken op lichaam, smalle lichte baan op ondervleugels en een grotendeels donkere snavel. Vleugels worden recht gehouden en niet in een V zoals steenarend, buizerd, en bruine kiekendief doen.
Geluid
Hoog keffen, haast meeuwachtig.
74-92 cm, spanwijdte 193-244 cm
Leefwijze
Broeden
Territoriaal, maar paren in voedselrijke gebieden kunnen verrassend dicht bij elkaar broeden. Heeft een baltsvlucht. Bouwt zeer groot nest dat vaak jarenlang gebruikt wordt in de kruin van een boom, in boomloze gebieden ook op de grond. Broedt van januari tot in mei (in Arctische gebieden). Eén legsel met meestal 2 eieren. Broedduur 38 dagen per ei, begint na eerste ei met broeden. Jongen vliegvlug na 70-90 dagen; worden nog zeker een maand gevoerd.
Leefgebied
Belangrijk is de combinatie van geschikte (grote, stevige) nestbomen op rustige plaatsen met vis- en watervogelrijke wetlands. Uiterwaarden met moerasbos, loofbossen bij grote meren, delta's met eilanden. In de winter in dezelfde gebieden, maar dan ook wel in grote heide- en hoogveengebieden of op uitgestrekte akkers. Kan op trek ook boven bossen en steden worden gezien.
Voedsel
Vooral vis die vlak onder de oppervlakte worden weggeplukt (zonder stootduik in het water, zoals bij visarend). Ook veel watervogels (eenden, koeten, jonge ganzen), maar minder vaak zoogdieren (haas). Daarnaast aas, vooral in winter als er ijs ligt. Lijken log en traag, maar kunnen als ze jagen verrassend snel en wendbaar zijn. Is in staat om een eend in vlucht te slaan en om andere vogels van vis te beroven. Leeft ook van visafval.
Vogeltrek
Volwassen vogels voornamelijk standvogel (behalve in uiterste noorden), maar vooral jonge vogels trekken en zwerven rond. Jonge zeearenden die in Nederland overwinteren, komen vaak uit Duitsland waar de populatie sterk is toegenomen.
Koop je verrekijker of telescoop bij Vogelbescherming
Verspreiding en aantal
uiterst schaarse broedvogel | jaarrond aanwezig | wintergast in uiterst klein aantal
Als doortrekker en overwinteraar de laatste decennia sterk toegenomen in aantal. Broedt sinds 2006 in Nederland, met in 2014 vijf paar. in 2018 broedden 14 paar in Nederland.
Aantallen in Nederland
| Aantal broedparen | 36 (in 2023) |
| Geschat maximum aantal overwinteraars | 90-160 (in 2016-2021) |
| Doortrekkers | 85-150, mrt-apr (in 2016-2021) |
Bron: sovon.nl
Meer weten over trends? Kijk op sovon.nl.
Waarnemingen
Bron en meer waarnemingen: Waarneming.nl
Kijktip
Beste plekken om zeearenden te zien, zijn de Oostvaardersplassen, de oostelijke Randmeren, de Biesbosch en het Lauwersmeer.
In Europa
Broedt vooral in Noord- en Oost-Europa, zuidelijk tot in Turkije. Grootste populaties zijn te vinden in de Noorse fjorden, Noord-Zweden, Finland en Rusland. Sterk toegenomen in Duitsland (honderden paren) en Polen.
Meer informatie
Bescherming
De Europese populatie neemt toe door beschermingsmaatregelen (netwerk Natura 2000-gebieden, bescherming van nesten, aanbieden van niet-giftig voedsel). Wordt lokaal bedreigd door verlies en verdroging van wetlands, verstoring en vervolging, watervervuiling, windmolens en opzettelijke vergiftiging. Moderne bosbouwmethoden reduceren de beschikbaarheid van nestbomen. Door gechloreerde koolwaterstoffen en pesticiden in het milieu kan het broedsucces afnemen, zoals is vastgesteld in het Baltische gebied. In Nederland bestaat de populatie uit rond de tien paren en daarom staat de soort op de Rode Lijst van Nederlandse broedvogels, categorie Gevoelig.
Rode Lijsten bevatten soorten die bedreigd worden of kwetsbaar zijn. Rode Lijsten hebben geen officiële juridische status, maar hebben in de praktijk wel een belangrijke signaleringfunctie. Voor deze soorten geldt een hogere prioriteit bij het nemen van actieve beschermingsmaatregelen, bijvoorbeeld door hun leefgebieden te verbeteren. Download hier het Basisrapport voor de Rode Lijst Vogels volgens Nederlandse en IUCN–criteria.
Wat wij doen
Vogelbescherming zet zich in voor een adequate bescherming van Natura 2000-gebieden, onder meer via het netwerk van WetlandWachten. Ook pleit zij voor een zorgvuldige afweging van plaatsing van windmolenparken.
Wat kun jij doen
Windmolens en hoogspanningsleidingen kunnen een drukfactor vormen vanwege aanvaringsrisico’s. Een geval van vergiftiging wijst op een andere risicofactor. Een verdere uitbreiding over Nederland lijkt mogelijk, gezien de aanwezigheid van grote waterrijke gebieden.
Beheerders van voor zeearend geschikte natuurgebieden kunnen zorgen voor een ruim aanbod aan geschikte nestbomen, in rustige, voor publiek afgesloten delen. Natuurlijk waterpeil- en visstandsbeheer zijn gunstig voor zeearenden, net als de aanwezigheid van grote aantallen watervogels, zowel in als buiten de broedtijd. Deze kunnen worden aangetrokken door de aanwezigheid van grote oppervlakten ondiep, open water met een groot aanbod aan zaden van waterplanten.
Meer weten?
Actuele berichten
- Vogels profiteren van ‘Europa’
- 5 roofvogels van Nederland en wat je (mogelijk) nog niet wist
- Foto van de maand: zittende zeearend
- Getuige van een turbulent zeearenden-seizoen
Downloads
- Zeearend - artikel Vogelnieuws 2012-04 (pdf, 149 Kb)
Help de torenvalk
Wet- en regelgeving
De zeearend is een beschermde inheemse vogelsoort. Net als alle andere vogels die van nature in het wild in Nederland voorkomen, zijn zeearenden beschermd op grond van de Europese Vogelrichtlijn. De bescherming van de zeearend wordt in Nederland geregeld door de Omgevingswet.
Algemene regels
De wet verbiedt het om zonder omgevingsvergunning voor een flora- en fauna-activiteit:
- vogels opzettelijk te doden of vangen;
- nesten, rustplaatsen en eieren van vogels opzettelijk te vernielen of beschadigen of nesten weg te nemen;
- eieren van vogels te rapen en onder zich hebben;
- vogels opzettelijk te storen;
- vogels, dood of levend, dan wel delen of producten daarvan in bezit te hebben, te vervoeren en in de handel te brengen.
Uitzonderingen op de vergunningplicht zijn opgenomen in de wet en bijbehorende uitvoeringsregelgeving. De provincie (en in sommige gevallen het Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit) kan een omgevingsvergunning verlenen die toestaat in strijd met de verboden te handelen. Daarnaast kan de provincie (en in sommige gevallen het Rijk) vergunningvrije gevallen aanwijzen. Aan beide zijn strenge voorwaarden verbonden.
De wet bevat daarnaast algemene regels voor in het wild levende vogels:
- de algemene zorgplicht die stelt dat iedereen voldoende zorg moet dragen voor de fysieke leefomgeving;
- de specifieke zorgplichten voor natuurgebieden en inheemse vogels die erop gericht zijn om nadelige effecten te voorkomen, beperken of herstellen;
- de verplichting om onnodig lijden te voorkomen bij het legaal doden of vangen van dieren in het wild;
- het algemene verbod op dierenmishandeling (Wet dieren).
Bijzondere regels
De wet biedt bescherming aan alle in gebruik zijnde nesten en rustplaatsen van vogels, inclusief de functionele omgeving om het broeden succesvol te laten zijn. De nestbescherming geldt voor alle soorten gedurende het broedseizoen en voor een beperkt aantal soorten jaarrond. Nesten van zeearenden zijn niet standaard het gehele jaar beschermd. Nader onderzoek kan nodig zijn, omdat de nesten wel jaarrond bescherming genieten als zwaarwegende feiten of ecologische omstandigheden dat rechtvaardigen. In sommige provincies zijn nesten van zeearenden wel het gehele jaar beschermd, omdat zij jaar in jaar uit gebruik maken van hetzelfde nest. In andere provincies kan in specifieke gevallen op basis van een gedegen ecologische onderbouwing van jaarronde bescherming worden afgeweken. In weer andere provincies geldt de nestbescherming alleen gedurende het broedseizoen.
Verschillende natuurgebieden die door zeearenden worden gebruikt als foerageergebied zijn aangewezen en beschermd als Natura 2000-gebied. Het gaat onder andere om de Biesbosch, het Lauwersmeer en de Oostvaardersplassen. Voor deze gebieden gelden strenge regels voor alle activiteiten die mogelijk negatieve gevolgen kunnen hebben op de natuurwaarden waarvoor het gebied is aangewezen. De betreffende gebieden zijn te vinden in een database van het Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit.
Meer weten?
- Juridische bescherming van vogels
- Beschermde planten, dieren en natuur (Rijksdienst voor Ondernemend Nederland)
- Gebiedendatabase (Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit)
- Informatiepunt Leefomgeving
© Foto's: AGAMI © Illustraties vogels: Elwin van der Kolk © Video's: Natuur Digitaal