Spotvogel
Icterine Warbler, Hippolais icterina - Rietzangers (Acrocephalidae)
Rode lijst
De spotvogel is een zomergast die ons land slechts drie maanden bezoekt om te broeden. Het grootste deel van het jaar brengt hij door in tropisch Afrika. Het leefgebied van de spotvogel is meestal typisch open gebied dat rijk is aan bosschages en struwelen. De beschikbaarheid van het 'vroegere' landbouwgebied, met hagen en houtwallen, bosranden met mantel- en zoomvegetatie neemt steeds verder af. Of dit ook de reden voor de terugloop van het aantal broedende spotvogels is, kan nog niet met zekerheid bepaald worden.
Snel naar informatie over:
Herkenning
De spotvogel heeft grijsgroene bovendelen maar valt vooral vaak op door de gele onderdelen. Ook heeft hij nauwelijks een wenkbrauwstreep. Het voorhoofd is tamelijk plat, hij heeft grijze poten en de vleugelpunten steken vrij ver voorbij de gevouwen vleugel (dit wordt de handpenprojectie genoemd). Geen verschil tussen mannetje en vrouwtje.
Geluid
Zang is luid, gevarieerd en lang aangehouden. Veel herhalingen, veel imitaties. Kenmerkend zijn verder snerpende, ketsende tonen. Roep kenmerkend "die-deroid".
12-13,5 cm
Leefwijze
Broeden
Zingt van begin mei tot half juli. Broedt vanaf begin - half mei tot juli. In een stevig gebouwd nest van korstmossen, stengels, twijgjes en van binnen wol en bloemetjes, komt slechts één legsel per jaar van 4-6 eieren. Na 12-14 dagen komen deze uit, en 13-15 dagen later kunnen de jongen vliegen. Jongen worden nog 2-3 weken gevoerd.
Leefgebied
De spotvogel broedt door het hele land, met een voorkeur voor klei- en veengronden. In tegenstelling tot de meeste zangers wordt open boerenland met erfbeplanting en singels geprefereerd boven bosgebieden. Jonge aanplant (loofbos) kan echter tijdelijk dichtbezet zijn, ook in stedelijk gebied (parken in aanleg).
Voedsel
Met name insecten, in de zomer soms ook fruit en bessen. Jongen worden voornamelijk gevoed met rupsen. Pikt ze van bladen, maar kan ook in vlucht insecten vangen.
Vogeltrek
Lange-afstandstrekker. Vertrekt al eind juli, begin augustus, en eind augustus zijn bijna alle spotvogels vertrokken. Overwintert ten zuiden van de evenaar tot in zuidelijk Afrika aan toe. Vertrekt eind februari/begin maart al richting het noorden, maar komt hier niet aan voor begin mei. Nachttrekker.
Cursus Vogels in Nederland
Verspreiding en aantal
vrij talrijke broedvogel | wegtrekkend
De landelijke aantallen nemen sinds 1975 of eerder af. Dit vormt onderdeel van een proces dat heel West-Europa beslaat. Het wijst op noordwaartse verschuiving van broedgebied, mogelijk door klimatologische oorzaken. De afname bij ons heeft niet te maken met concurrentie met de naar het noorden oprukkende orpheusspotvogel.
Aantallen in Nederland
| Aantal broedparen | 12.000-18.000 (in 2018-2020) |
| Geschat maximum aantal overwinteraars | aantal onbekend |
| Doortrekkers | Broedvogel - wegtrekkend |
Bron: sovon.nl
Meer weten over trends? Kijk op sovon.nl.
Waarnemingen
Bron en meer waarnemingen: Waarneming.nl
Kijktip
Een soort van houtwallen, singels en boerenerven. Valt vaak op door de gevarieerde, drukke zang met allerlei imitaties.
In Europa
Het leefgebied van de spotvogel strekt zich uit van de Noordzee oostwaarts tot in Centraal-Siberië. Het broedgebied wordt begrensd door de 50- en 60-graden noorderbreedte meridiaan. De spotvogel ontbreekt in Groot-Brittannië en Ierland en in Zuidwest-Europa. De grootste aantallen zijn te vinden in Wit-Rusland, waar veel geschikt leefgebied te vinden is. In Nederland komen ze verspreid voor.
Meer informatie
Bescherming
De aanhoudende afname vormt onderdeel van een proces dat heel West-Europa beslaat. De redenen zijn onduidelijk. In Nederland wordt wel gedacht aan bosveroudering en veranderend bosbeheer (leidend tot verdwijning uit bossen) of voedseltekort door gebruik van insecticiden (onder meer neonicotinoïden) in de landbouw. Andere mogelijke factoren (klimaatverandering, problemen in Afrikaanse overwinteringsgebieden) verdienen eveneens grondige analyse.
De spotvogel staat op de Rode Lijst van Nederlandse broedvogels. Rode Lijsten bevatten soorten die bedreigd worden of kwetsbaar zijn. Rode Lijsten hebben geen officiële juridische status, maar hebben in de praktijk wel een belangrijke signaleringfunctie. Voor deze soorten geldt een hogere prioriteit bij het nemen van actieve beschermingsmaatregelen, bijvoorbeeld door hun leefgebieden te verbeteren. Download het Basisrapport voor de Rode Lijst Vogels volgens Nederlandse en IUCN–criteria.
Wat wij doen
Vogelbescherming staat een meer natuurlijk landelijk gebied voor, waar spotvogels ook hun broedplek kunnen vinden. Via verschillende initiatieven proberen we dat bereiken, onder meer door samenwerkingen met boeren. Daarnaast zet Vogelbescherming zich via BirdLife International in voor internationale vogelbescherming en bescherming van trekwegen en dat is heel belangrijk voor de spotvogel die maar drie maanden van het jaar in Nederland is.
Wat kun jij doen
Er is nog veel onbekend over wat we kunnen doen om de achteruitgang van de spotvogel te stoppen. Duidelijk is wel dat een natuurlijker platteland daarbij essentieel is. Natuurlijke erven met voldoende dichte begroeiing van inheemse soorten (onder meer vlier) kunnen daar bijvoorbeeld bij helpen.
Meer weten?
Actuele berichten
- Nu te zien: de spotvogel
- Terugkeer van ‘fruithoven’ voor de spotvogel
- Spotvogel vs. orpheusspotvogel
- WetlandWacht heeft hoop voor Deurnese Peel
Downloads
- Spotvogel - artikel Vogelsnieuws 2012-02 (pdf, 908 Kb)
- Broedbiologisch onderzoek spotvogels de peel (pdf, 1.17 Mb)
- Erfvogels in beeld 2014 (pdf, 2.77 Mb)
Eropuit met MijnVogelvinder.nl
Wet- en regelgeving
De spotvogel is een beschermde inheemse vogelsoort. Net als alle andere vogels die van nature in het wild in Nederland voorkomen, zijn spotvogels beschermd op grond van de Europese Vogelrichtlijn. De bescherming van de spotvogel wordt in Nederland geregeld door de Omgevingswet.
Algemene regels
De wet verbiedt het om zonder omgevingsvergunning voor een flora- en fauna-activiteit:
- vogels opzettelijk te doden of vangen;
- nesten, rustplaatsen en eieren van vogels opzettelijk te vernielen of beschadigen of nesten weg te nemen;
- eieren van vogels te rapen en onder zich hebben;
- vogels opzettelijk te storen;
- vogels, dood of levend, dan wel delen of producten daarvan in bezit te hebben, te vervoeren en in de handel te brengen.
Uitzonderingen op de vergunningplicht zijn opgenomen in de wet en bijbehorende uitvoeringsregelgeving. De provincie (en in sommige gevallen het Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit) kan een omgevingsvergunning verlenen die toestaat in strijd met de verboden te handelen. Daarnaast kan de provincie (en in sommige gevallen het Rijk) vergunningvrije gevallen aanwijzen. Aan beide zijn strenge voorwaarden verbonden.
De wet bevat daarnaast algemene regels voor in het wild levende vogels:
- de algemene zorgplicht die stelt dat iedereen voldoende zorg moet dragen voor de fysieke leefomgeving;
- de specifieke zorgplichten voor natuurgebieden en inheemse vogels die erop gericht zijn om nadelige effecten te voorkomen, beperken of herstellen;
- de verplichting om onnodig lijden te voorkomen bij het legaal doden of vangen van dieren in het wild;
- het algemene verbod op dierenmishandeling (Wet dieren).
Bijzondere regels
De wet biedt bescherming aan alle in gebruik zijnde nesten en rustplaatsen van vogels, inclusief de functionele omgeving om het broeden succesvol te laten zijn. De nestbescherming geldt voor alle soorten gedurende het broedseizoen en voor een beperkt aantal soorten jaarrond. Nesten van spotvogels zijn niet standaard het gehele jaar beschermd. In sommige provincies kunnen de nesten wel jaarrond bescherming genieten als zwaarwegende feiten of ecologische omstandigheden dat rechtvaardigen. Er zijn geen natuurgebieden voor deze soort aangewezen.
Meer weten?
- Juridische bescherming van vogels
- Beschermde planten, dieren en natuur (Rijksdienst voor Ondernemend Nederland)
- Gebiedendatabase (Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit)
- Informatiepunt Leefomgeving
© Foto's: AGAMI © Illustraties vogels: Elwin van der Kolk © Video's: Natuur Digitaal