Kwartelkoning
Corncrake, Crex crex - Rallen (Rallidae)
Rode lijst
Kwartelkoningen arriveren in Nederland pas laat uit het overwinteringsgebied, in mei. Ze broeden in terreinen die voldoende dekking bieden, vooral hooilanden in uiterwaarden van de grote rivieren en aanpalende beekdalen. Ook broeden belangrijke aantallen op akkers. Alleen de mannetjes maken tijdens het broedseizoen het raspende "crex crex"-geluid, wat in een rustige nacht en stille omgeving tot op ruim een kilometer hoorbaar is.
Snel naar informatie over:
Herkenning
Leeft zeer verborgen en aanwezigheid vaak alleen door het horen van de roep vast te stellen. Mannetjes laten vooral 's nachts het tweelettergrepige 'kreks-kreks' horen. Rank postuur met een lange nek, als een ral. Opvallend lange poten, die vogels laten hangen bij opvliegen uit vegetatie. Kenmerkende roodbruine bovenvleugels vooral in vlucht opvallend. Buik, borst en hals zijn blauwgrijs (meestal intensiever gekleurd bij mannetjes).
Geluid
Droog, raspend, ritmisch "crex-crex"; als het raspen met een pinpas over een kammetje.
27-30 cm, spanwijdte 42-53 cm
PARTRIDGE
Leefwijze
Broeden
Broedt van april tot augustus. Heeft één à twee legsels van meestal 8-12 eieren. Broedduur 16-19 dagen. Het nest van de kwartelkoning is vaak niet meer dan een goed verscholen kommetje van gras. De jongen verlaten het nest meteen en kunnen na 34-38 dagen vliegen.
Leefgebied
Kwartelkoningen broeden in terreinen die voldoende dekking bieden, vooral hooilanden in uiterwaarden van de grote rivieren en aanpalende beekdalen. Ook broeden belangrijke aantallen op akkers. Bloemrijke hooilanden vormen hét leefgebied van de kwartelkoning. In deze dichte vegetatie vindt de kwartelkoning zijn voedsel, dat bestaat uit emelten, langpootmuggen, eendagsvliegen en meer. Die worden vooral vanaf de grond gepikt. Het is verbazingwekkend hoe snel een kwartelkoning zich door een zeer dichte vegetatie kan bewegen.
Voedsel
Grotere insecten (emelten, langpootmuggen, eendagsvliegen etc.), slakken en ander klein gedierte zoals regenwormen. Ook wel zaden.
Vogeltrek
Vanaf augustus vindt de najaarstrek vanuit Nederland plaats en vanaf begin mei zijn ze weer terug. Kwartelkoningen zijn langeafstandstrekkers, iets wat je niet verwacht gezien de ogenschijnlijk onbeholpen vliegwijze van een kwartelkoning. Vogels uit Europa brengen de winter door in tropisch Oost-Afrika en vliegen vooral via een westelijke route via Gibraltar en een oostelijke route via Egypte. Ze vliegen 's nachts op lage hoogte.
Vogelbescherming Optiek
Verspreiding en aantal
zeer schaarse broedvogel | wegtrekkend
De jaarlijkse vastgestelde aantallen van de kwartelkoning laten grote verschillen zien. In Nederland broedden aan het begin van de vorige eeuw nog enkele duizenden paren. Het aantal broedparen slonk, van 500-1000 begin jaren zestig tot 70-90 in 1992. De opleving vanaf '97 komt door een toename van de gehele populatie door (tijdelijk) verbeterde omstandigheden in Oost-Europa door omwentelingen aldaar. In 2013 werden slechts 110-120 paar geconstateerd in Nederland, wat in 2020 verder afnam tot 50-60 waargenomen broedparen.
Aantallen in Nederland
| Aantal broedparen | 15-20 (in 2023) |
| Geschat maximum aantal overwinteraars | aantal onbekend |
| Doortrekkers | Broedvogel - wegtrekkend |
Bron: sovon.nl
Meer weten over trends? Kijk op sovon.nl.
Waarnemingen
Bron en meer waarnemingen: Waarneming.nl
Kijktip
De tellingen in 2015 laten zien dat bijna driekwart van alle Nederlandse kwartelkoningen in de provincie Groningen zit, vooral bij Nieuwolda. 's Nachts is zijn verdragende roep goed te horen.
In Europa
De grootste broedpopulaties buiten Nederland bevinden zich in Oost-Europa en het Aziatische deel van Rusland. In landen als Polen, Wit-Rusland, de Baltische staten en Rusland waar het landschap minder intensief wordt benut, is de kwartelkoning nog in veel gebieden talrijk. Grote aantallen ook in het westen van Siberië. In West-Europa vormt Nederland samen met Frankrijk, Duitsland en Groot-Brittannië een bolwerk. De totale wereldpopulatie wordt geschat op 1,7 tot 3 miljoen roepende mannetjes, waarvan naar schatting zo'n 90% in Rusland.
Meer informatie
Bescherming
De kwartelkoning staat op de Rode Lijst van Nederlandse broedvogels als 'bedreigd'
Met het verdwijnen en verdrogen van extensieve, vochtige hooilanden in Nederland, de teloorgang van de teelt van klaver en luzerne en de komst van insecticiden verdween zowel het broedbiotoop als de voedselbron van de kwartelkoning. Op hooi- en akkerland speelt het uitmaaien van jongen daarnaast een belangrijke negatieve rol in scherpe achteruitgang van deze soort.
Rode Lijsten bevatten soorten die bedreigd worden of kwetsbaar zijn. Rode Lijsten hebben geen officiële juridische status, maar hebben in de praktijk wel een belangrijke signaleringfunctie. Voor deze soorten geldt een hogere prioriteit bij het nemen van actieve beschermingsmaatregelen, bijvoorbeeld door hun leefgebieden te verbeteren. Download het Basisrapport voor de Rode Lijst Vogels volgens Nederlandse en IUCN–criteria.
Wat wij doen
Rond de eeuwwisseling heeft Vogelbescherming samen met Sovon belangrijk bijgedragen aan het Beschermingsplan Kwartelkoning van de rijksoverheid en de uitvoering daarvan. Helaas is de soort niet uit de gevarenzone geraakt en maakt hij onderdeel uit van het Actieplan Bedreigde Vogels van Nederland van Vogelbescherming.
Wat kun jij doen
Zonder speciale maatregelen komt de kwartelkoning niet meer tot broeden in Nederland. Effectieve bescherming in regulier agrarisch gebied is alleen mogelijk door een intensieve samenwerking tussen boeren en vogelbeschermers. Maatregelen in akkerbouwland voor de korte termijn zijn braakleggingen, brede faunaranden, grasstroken en 'vluchtstroken'. Op lange termijn zijn zeer grote extensief beheerde graslandgebieden nodig met natuurlijk waterbeheer. In weidevogelreservaten wordt te vroeg gemaaid voor deze laat broedende soort.
Meer weten?
Actuele berichten
- Om kwartelkoningen heen maaien
- Lepelaars en meer in de Blauwe Kamer
- Overleven zeldzame vogels versterking Grebbedijk?
- Op kwartelkoningtocht: onzichtbare vogels ‘zien’
Downloads
- Actieplan Bedreigde Vogels (pdf, 1.95 Mb)
- Beschermingsmaatregelen voor kwartelkoningen (pdf, 4.96 Mb)
- Beschermingsplan kwartelkoning (pdf, 1.22 Mb)
- Brochure kwartelkoning (pdf, 5.94 Mb)
- Evaluatie beschermingsplan kwartelkoning (pdf, 2.35 Mb)
- Poster kwartelkoning (pdf, 1.22 Mb)
Wet- en regelgeving
De kwartelkoning is een beschermde inheemse vogelsoort. Net als alle andere vogels die van nature in het wild in Nederland voorkomen, zijn kwartelkoningen beschermd op grond van de Europese Vogelrichtlijn. De bescherming van de kwartelkoning wordt in Nederland geregeld door de Omgevingswet.
Algemene regels
De wet verbiedt het om zonder omgevingsvergunning voor een flora- en fauna-activiteit:
- vogels opzettelijk te doden of vangen;
- nesten, rustplaatsen en eieren van vogels opzettelijk te vernielen of beschadigen of nesten weg te nemen;
- eieren van vogels te rapen en onder zich hebben;
- vogels opzettelijk te storen;
- vogels, dood of levend, dan wel delen of producten daarvan in bezit te hebben, te vervoeren en in de handel te brengen.
Uitzonderingen op de vergunningplicht zijn opgenomen in de wet en bijbehorende uitvoeringsregelgeving. De provincie (en in sommige gevallen het Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit) kan een omgevingsvergunning verlenen die toestaat in strijd met de verboden te handelen. Daarnaast kan de provincie (en in sommige gevallen het Rijk) vergunningvrije gevallen aanwijzen. Aan beide zijn strenge voorwaarden verbonden.
De wet bevat daarnaast algemene regels voor in het wild levende vogels:
- de algemene zorgplicht die stelt dat iedereen voldoende zorg moet dragen voor de fysieke leefomgeving;
- de specifieke zorgplichten voor natuurgebieden en inheemse vogels die erop gericht zijn om nadelige effecten te voorkomen, beperken of herstellen;
- de verplichting om onnodig lijden te voorkomen bij het legaal doden of vangen van dieren in het wild;
- het algemene verbod op dierenmishandeling (Wet dieren).
Bijzondere regels
De wet biedt bescherming aan alle in gebruik zijnde nesten en rustplaatsen van vogels, inclusief de functionele omgeving om het broeden succesvol te laten zijn. De nestbescherming geldt voor alle soorten gedurende het broedseizoen en voor een beperkt aantal soorten jaarrond. Nesten van kwartelkoningen zijn niet standaard het gehele jaar beschermd. In sommige provincies kunnen de nesten wel jaarrond bescherming genieten als zwaarwegende feiten of ecologische omstandigheden dat rechtvaardigen.
Verschillende (potentiële) broedgebieden van de kwartelkoning zijn aangewezen en beschermd als Natura 2000-gebied. Het gaat onder andere om het Leekstermeergebied, de Rijntakken en het Sneekermeergebied. Voor deze gebieden gelden strenge regels voor alle activiteiten die mogelijk negatieve gevolgen kunnen hebben op de natuurwaarden waarvoor het gebied is aangewezen. De betreffende gebieden zijn te vinden in een database van het Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit.
Meer weten?
- Juridische bescherming van vogels
- Beschermde planten, dieren en natuur (Rijksdienst voor Ondernemend Nederland)
- Gebiedendatabase (Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit)
- Informatiepunt Leefomgeving
© Foto's: AGAMI © Illustraties vogels: Elwin van der Kolk © Video's: Natuur Digitaal